Tarixda suvga bo‘lgan munosabat va suvdan unumli foydalanish madaniyati



Download 1,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/11
Sana16.03.2022
Hajmi1,63 Mb.
#493334
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Tarixda-suvga-bolgan-munosabat-va-suvdan-unumli-foydalanish-madaniyati

 
 
 
Charxpalak va Chiqirlar 
Qadimiy suv chiqarish moslamalarining eng «takomillashgan» usuli 
- bu charxpalak va chig‘irlar bo‘lib, Sharqning Misr, Mesopotamiya, 
Eron, Hindiston, Xitoy va O‘rta Osiyoning dehqonchilik vohalarida 
qadim zamonlardan beri qo‘llanib kelingan. Bunday moslamalar o‘rta 
asrlarda Misr va Mesopotamiyada «soqiya», Eron va Hindistonda 
«charx», Xorazmda «chiqir», Toshkentda «charxpalak» deb yuritilgan. 
Ular tuzilish jihatdan ikki turga bo‘lingan: biri suvning oqim kuchi bilan 
aylanuvchi, ikkinchisi esa - uy hayvonlari: ot, eshak, ho‘kiz yoki tuya 
kuchi bilan harakatga keltiriladigan turidir. 
Ko‘za bilan suvni o‘lchash 
Chashmalardan har daqiqada oqib chiqadigan suv hisobga olinib 
turib, qadimdan aholi o‘rtasida o‘rnatilgan qat’iy tartib bo‘yicha 
taqsimlanib kelingan. 19 asr oxiri va 20 asrning boshlarida tarixiy 
ma’lumotlar yozib qoldirgan mualliflardan Mirza Salimbek binni 
Muhammad Rahimning yozishicha, Nurota chashmasining suvi "ko‘za" 
bilan hisob qilinib, dehqonlar o‘rtasida taqsimlangan.
Sug‘orish moslamasi 

Nova
moslamasiova
 


17 
Chashma suvi ko‘za bilan qanday o‘lchangan? Ko‘za 5-6 l suyuqlik 
ketadigan sopol idishdan ishlangan juda sodda suv soati bo‘lib, yozda 
suv taqsimlanayotganda u bilan vaqt belgilangan. Sopol ko‘zadan suv 
soati yasash uchun ko‘zaning tubi yon tomonidan dug bilan teshilib, 
teshikka ingichka qamish naycha o‘rnatilgan. Suv taqsimoti paytida 
ko‘za suvga to‘lg‘azilib, suv naychadan oqizib qo‘yilgan. Ko‘zadagi 
suvning naycha orqali jildirab batamom oqib chiqishi uchun ketgan vaqt 
"bir ko‘za" deb hisob qilingan. Bir kecha-kunduzda oqib chiqqan suv 
160 ko‘zaga teng bo‘lib, kechasidagisi 64 ko‘za va kunduzgisi esa 96 
ko‘za hisoblangan. Vaqt bilan hisoblanganda har bir ko‘za 9 daqiqaga
teng bo‘lgan. Kunduzgi uch ko‘za va kechasi ikki ko‘za bir "qora" suv 
hisoblangan. Bir kunlik suv 32 qoraga teng bo‘lgan.
Misr soqiyasi -Chig‘ir 


18 
Sug‘orish mavsumida chashma yoki ariqda oqayotgan suvni ko‘za 
bilan o‘lchab, xususiy dehqon xo‘jaliklari o‘rtasida taqsimlash, suvga 
tanqis Zarafshon, Qashqadaryo va Jizzax vohalari uchun ham xos 
bo‘lgan. Qashqadaryoda u "o‘ndi", Jizzaxda "ko‘za" nomlari bilan 
yuritilgan. Bu oddiy suv soati ba’zan chilim qovoqdan ham yasalgan.
Shunday qilib, ko‘za faqat suv idishigina bo‘lib qolmay, balki sopol 
ko‘za va chilim qovoqlardan yasalgan soddagina "suv soati" bo‘lib, suv 
taqsimoti mavsumida mirolblar qo‘lida dehqonlar haqobasini (suv 
haqini) o‘lchab beradigan asbob - vaqtni belgilovchi soat bo‘lib ham 
xizmat qilgan.

Download 1,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish