Tarix va germenevtika

Aniqlangan dalillar (faktlar)ning majmuyi yoki jam lanm asi qo‘yilgan muammoning yechimini topishda va aniqlashda aniq va ravshan ifodalangan bo‘lishi lozim. Dalillar (faktlar)ning aniqligini ta’minlovchi asosiy tamoyillardan biri dalilar (faktlar)ning tizimliligidir. Bunda dalillar (faktlar)ning nafaqat jam lanm asi, balki ularning o‘zaro bog'liqligi mazmunan yaxlitligi jihatidan tizimliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Tarixiy manbalardagi ma’lumotlarning yetishmasligi va bo‘shliqlarni esa mavhum ma’nodagi nazariy tahlil toldirishi mumkin. Shu o'rinda taklif etilayotgan boshqa bir fikr ilgari suriladiki, bu ham bo‘lsa tarixiy manbalar va dalil interpertatsiyasida mantiqiylik nazariyasidir, quyida shu haqda so‘z yuritiladi

• Aniqlangan dalillar (faktlar)ning majmuyi yoki jam lanm asi qo‘yilgan muammoning yechimini topishda va aniqlashda aniq va ravshan ifodalangan bo‘lishi lozim. Dalillar (faktlar)ning aniqligini ta’minlovchi asosiy tamoyillardan biri dalilar (faktlar)ning tizimliligidir. Bunda dalillar (faktlar)ning nafaqat jam lanm asi, balki ularning o‘zaro bog'liqligi mazmunan yaxlitligi jihatidan tizimliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Tarixiy manbalardagi ma’lumotlarning yetishmasligi va bo‘shliqlarni esa mavhum ma’nodagi nazariy tahlil toldirishi mumkin. Shu o'rinda taklif etilayotgan boshqa bir fikr ilgari suriladiki, bu ham bo‘lsa tarixiy manbalar va dalil interpertatsiyasida mantiqiylik nazariyasidir, quyida shu haqda so‘z yuritiladi

Tushunish jarayoni, bu kontseptsiyaga ko'ra, deb ataladigan narsa doirasida amalga oshiriladi germenevtik doira. Butunning qismlarini tushunishdan boshlab, ular butunni tushunishga o'tadilar va shundan keyingina ular yana qismlarni tushunishga qaytadilar, lekin, albatta, yanada adekvat va chuqurroq tushunishga. Masalan, chet tilida taqdim etilgan har qanday matnni tushunish uchun biz avvalo matnning alohida so'zlarining ma'nosini yoki ma'nosini ochib beramiz, buning uchun lug'atdan foydalanamiz. Matnning alohida so'zlarining, masalan, jumlaning ma'nosini aniqlab, biz jumlaning ma'nosini bir butun sifatida ochib beramiz. Shu asosda uning tarkibidagi so'zlarning ma'nosini yanada oydinlashtiramiz. Matnning bir qismini tushunib, biz uning boshqa qismlarining ma'nosini tushunishga o'tamiz va nihoyat, butun matnning umumiy ma'nosini ochib beramiz va shu bilan uni to'liq tushunishga erishamiz.

• Tushunish jarayoni, bu kontseptsiyaga ko'ra, deb ataladigan narsa doirasida amalga oshiriladi germenevtik doira. Butunning qismlarini tushunishdan boshlab, ular butunni tushunishga o'tadilar va shundan keyingina ular yana qismlarni tushunishga qaytadilar, lekin, albatta, yanada adekvat va chuqurroq tushunishga. Masalan, chet tilida taqdim etilgan har qanday matnni tushunish uchun biz avvalo matnning alohida so'zlarining ma'nosini yoki ma'nosini ochib beramiz, buning uchun lug'atdan foydalanamiz. Matnning alohida so'zlarining, masalan, jumlaning ma'nosini aniqlab, biz jumlaning ma'nosini bir butun sifatida ochib beramiz. Shu asosda uning tarkibidagi so'zlarning ma'nosini yanada oydinlashtiramiz. Matnning bir qismini tushunib, biz uning boshqa qismlarining ma'nosini tushunishga o'tamiz va nihoyat, butun matnning umumiy ma'nosini ochib beramiz va shu bilan uni to'liq tushunishga erishamiz.
• Shunday qilib, germenevtik doira tushunish jarayonining dialektik mohiyatini qismlar va butun o'rtasidagi uzluksiz o'zaro ta'sir jarayoni sifatida ko'rsatadi, bunda fikrning doimiy ravishda butundan qismlarga, qismlardan esa butunga qaytishi sodir bo'ladi. tobora adekvat, to'liq va to'g'ri tushunishga erishish. Tushunish jarayonining ana shu muhim xususiyatlari tushunishning har xil o'ziga xos turlarini o'rganish jarayonida ochildi va F.Shleyermaxer va V.Diltey tomonidan aniq shakllantirildi.