T. Malikov O. Olimjonov moliya

T _о ,T₁ - mos ravishda o’tgan (bazis) va hisobot yillaridagi mahsulot tannarxi;

Rh₁ - tegishli yildagi realizatsiya hajmi.
- baholar o’zgarishining foyda miqdoriga ta’siri. Bu ta’sirni quyidagicha aniqlasa bo’ladi:
 F _б = (B₁ - B ₀ )x Rh₁ ,
Bu yerda:  F _б - baho omilining ta’siri ostida

foydaning o’zgarishi;

B₁ , B ₀ - tegishli yillardagi mahsulot birligining bahosi;

Rh₁ - tegishli yildagi realizatsiya hajmi.
- mahsulot sotish hajmi o’zgarishining foyda miqdoriga ta’siri.

Uni quyidagicha aniqlash mumkin:

 F _р = (Rh₁ - Rh ₀ )x(F ₀ : Rh ₀ )
Bu yerda:  F _р - sotish omilining ta’siri

ostida foydaning o’zgarishi;

Rh₁ , Rh ₀ - tegishli yillardagi sotish hajmi;

F ₀ - bazis yildagi foyda miqdori.

- realizatsiya qilingan mahsulot assortimenti o’zgari-shining foyda miqdoriga ta’siri. Bu ta’sirni quyidagi tartib asosida aniqlash mumkin:

 F _ас =

^^q1





• 
  q₀
  

хР <sup>


</sup>0


x Rh₁

Bu yerda:  F _ас - realizatsiya qilingan mahsulot assor-

timentining o’zgarishi natijasida foydaning o’zgarishi;

q₁ , q ₀ - o’tgan (bazaviy) va hisobot yoki reja yilida ma’lum assortimentdagi mahsulotning salmog’i;

R ₀ - o’tgan (bazaviy) yildagi mahsulot

turining har bir assortimenti bo’yicha sotuv rentabelligining darajasi;

n - o’tgan (bazaviy) yil bilan taqqoslana- dinadigan mahsulot assortimentlari ko’rinishlarining soni.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda foyda o’sishi (kamayishi)ning umumiy miqdori har bir omillarning foydaga ta’siri yig’indisidan tashkil topib, uni quyidagi tarzda ifodalash mumkin:
 F _у =  F _т +  F _б +  F _р +  F _ас
Bu yerda:  F _у - omillarning ta’siri ostida foyda

o’sishi (kamayishi)ning umumiy o’lchami (miqdori);

 F _т - tannarx omilining ta’siri ostida foydaning o’zgarishi (+,-);

 F _б - baho omilining ta’siri ostida

foydaning o’zgarishi;

 F _р - realizatsiya omilining ta’siri ostida foydaning o’zgarishi;

 F _ас - realizatsiya qilingan mahsulot assorti-

mentining o’zgarishi natijasida foydaning o’zgarishi.

Albatta, foydaning miqdoriga XYuSning soliq siyosati ham o’z ta’sirini ko’rsatadi, chunki odatda, barcha soliqlar tovar bahosining tarkibiga kiritiladi. Soliqlarning miqdori, ayrim hollarda, bahoning darajasini aniqlashga va demak, talabga ham hal qiluvchi ta’sir ko’rsatadi. Shuningdek, soliqlar XYuSning sof foydasiga ham bevosita ta’sir qiladi, chunki sof foyda balans (umumiy) foyda va uning byudjetga to’langan qismi o’rtasidagi farq sifatida hisoblanadi.

Hozirgi sharoitda iloji boricha XYuSlar foydasining asosiy qismi byudjetga olinmasligi va XYuSning ixtiyoriga qoladigan sof foyda uning rivojlanishini moliyalashtirish uchun etarli bo’lmog’i lozim. Bu, eng avvalo, investitsiyalarga tegishli bo’lib, amal (harakat)dagi XYuSlarda ularning manbai sof foydadir. XYuSlarda sof foyda bo’yicha sotuvning rentabelligi (sof foydaning realizatsiya hajmiga nisbati) yuqori bo’lib, ularning sog’lom faoliyatini ta’min-lashga etarli bo’lishi kerak.

Moliyaviy isloh qilish jarayonida XYuS faoliyat ko’rsatishning quyidagi parametrlariga chiqishga harakat qilmog’i lozimki, ular XYuS ishining moliyaviy barqarorligi va balansi tarkibiy tuzilmasining ijobiyligidan darak beradi:

• 
  to’lovga qobillik koeffitsienti -  1;
  
• 
  joriy likvidlik koeffitsienti -  2;
  
• 
  aylanma aktivlarning o’z aylanma mablag’-
  

lari bilan ta’minlanganlik koeffitsienti -  0,1;

• 
  absolyut likvidlik koeffitsienti -  0,2;
  
• 
  zaxira va xarajatlarning hajmi (o’lchami)
  

ularni qoplash manbalaridan kichik yoki ularga teng (  ) bo’lishi kerak.

XYuS faoliyatini zarar (ziyon)siz va tanazzulsiz bo’lishini ta’minlash uchun kompaniya ishtirokchilari va moliyaviy menejment tomonidan bu ko’rsatkichlar doimiy ravishda monitoring qilib borilishi va zarur bo’lgan hollarda ularning darajasi o’z vaqtida o’zgartirilishi lozim.