Sulton Abdulhamid 2 kim edi?

Rossiya bilan urush
Angliya tashabbusi bilan to'plangan London 
konferentsiyasi, 1877 yil 31 martda Ruslarning 
takliflarini o'z ichiga olgan London protokolini imzoladi 
va 1877 yil 3 aprelda Oliy Portega qabul qilish uchun 
taqdim etdi. Og'ir qoidalarga ega bo'lgan ushbu protokol 
parlamentda muhokama qilindi va sultonning iltimosiga 
binoan rad etildi. Vaziyat 1877 yil 12 aprelda hukumat 
tomonidan G'arb davlatlariga xabar qilingan. Shunday 
qilib, xoxlaganiga erishgan Rossiya 1877 yil 24 aprelda 
Usmonli imperiyasiga qarshi rasmiy ravishda urush 
e'lon qildi. Ruminlar, Serblar, Chernogoriyaliklar va 
Bolgarlar Rossiya tomoniga o'tdilar. Moliyaviy va 
harbiy ahvoli juda yomon bo'lgan Usmonli imperiyasi 
tashqaridan hech qanday yordam ololmadi. G'oziy 
Usmon Poshoning Plevendagi va G'ozi Ahmad Muxtor 
Poshoning sharqdagi g'ayrioddiy yutuqlari urushning 
umumiy yo'nalishini to'xtata olmadi. Turk qo'shinlari 
frontlardan chekinishni boshladi. Ularning ortidan o'n 
minglab musulmon-turk muhojirlari Istanbulga oqib 

---

kelishdi. Muhojirlar Anadolining turli mintaqalarida reja 
asosida joylashtirilishga harakat qilindi. 
Konstitutsiyaga muvofiq saylangan ikkinchi yig'ilish 
1878 yil yanvar boshida to'plandi. Ruslar Istambul 
tomon yurishayotgan payt, muxolifat guruhini tuzgan 
ba'zi deputatlar darhol hukumatni, xususan buyuk 
vazirni va urushda mag'lubiyatga sabab bo'lgan 
qo'mondonlarni ishdan bo'shatishni va mahkamaga 
tortishni talab qilishni boshladilar. 
Sulton Edhem Posho o'rniga Ahmed Hamdi Poshoni 
bosh vazrlikka tayinladi (1878 yil 11-yanvar). Kengash 
har bir vazir yig'ilishga javob berish uchun kelishi va 
qo'mondonlar sudga berilishi mavzusida turib oldi. 
Buning uchun taklif 22-yanvar kuni qabul qilindi. 
Sulton parlamentning raisi Ahmed Vefik Poshoni 
jo'natib, konstitutsiyaning amalga oshirilishini to'liq 
qo'llab-quvvatlashini, vazrlik idorasini bekor qilish 
orqali imtiyozlaridan birini qurbon qilganini, deputatlar 
har safar chaqirilganida parlamentga hisob berishi 
kerakligini, ammo og'ir kechayotgan bu davrda 
deputatlar parlamentga kelolmasa, o'zlarning o'rniga bir 
vakil yuborishi kerakligini, shu holdagina ularni ma'zur 
tutilishini aytdi. Sultonning bu so'zlariga qaramay, 
parlamentda yana shiddatli tortishuvlar bo'lib o'tdi. 
Sulton parlamentdan Rossiyani bostirb kelishiga qarshi 
qaror qabul qilishni so'ragan bo'lsa ham, parlament bu 
borada jiddiy qaror qabul qila olmadi. Ayni paytda 
Edirnada ruslar bilan sulh shartnomasi imzolandi (1878 
yil 31-yanvar). Sulton Ahmed Hamdi Poshoni ishdan 

---

bo'shatdi, u parlament tomonidan xoxlangan odamlarni 
ishdan chiqarishga uringan, uni o'rniga Ahmed Vefik 
Poshoni boshvakil etib tayinlagan (1878 yil 4-fevral). 
Boshvakilni vazifasi kengash tomonidan qabul qilingan 
qonunlarni sultonga taqdim etish va vazirlar kengashi 
faoliyatini tartibga solish bilan cheklanib qo'yildi.
Abdulhamidxon saroyda favqulodda yig'ilishni chaqirib, 
Ruslar bilan tinchlik masalasini muhokama qildi. 
Majlisda parlamentdan besh kishi ham qatnashdi. Bosh 
vazir Ahmed Vefik Posho ruslar tomonidan taklif 
qilingan tinchlik shartlarini tushuntirdi va 
parlamentdagilardan ushbu shartlarning og'irligini 
hisobga olgan holda hukumat tinchlik qarorini 
ma'qullaydimi yoki yo'qligini so'radi. Hamma ijobiy 
javob bergan paytda, Astarcilar boshlig'i Ahmed Afandi 
to'satdan o'rnidan turdi. U Sultonni noan'anaviy uslubda 
aybladi va parlament voqealar uchun javobgar 
emasligini aytdi. Sulton shaxsan o'zi javob berdi va bu 
urush uchun javobgar emasligini, bu borada o'z 
vazifasini bajarayotganini, millatidan mukofotlar 
kutishini va so'zni Hazineni-i-Hassa vaziri Said Poshoga 
topshirishini bildirdi.