Sotsiologiya

Stratifikatsion tizimlar: Qullik, Kasta, Klan va Sinf mаvzusidа power point dаsturidа 10 (о‘ntа)tаdаn kаm bо‘lmаgаn tаqdimot (prezentаsiya) tаyyorlаng?

Stratifikatsiya–jamiyatning tuzilmasi va alohida qatlamlarini, ijtimoiy tabaqalanish belgilari tizimini, tengsizlikni ifodalovchi sotsiologik tushuncha

Stratifikatsiya–tushunchasi

Sotsiologiyaga giologiya (er qatlami)fanidan kirib kelgan.

Shunga ko'ra, quldorlik - kishilami qaram qilishning iqtisodiy, ijtimoiy va

huquqiy shaklidir. Kastalar (guruh, toifa, tabaqa) - odam tug‘ilganidan boshlab a’zo

bo‘lib qoladigan ijtimoiy guruhlar (stratalar)dir. Tabaqalar - taomillar yoki huquq

qonunlari bilan mustahkamlangan, nasldan-naslga o‘tuvchi huquqlar va burchlarga

ega boMgan ijtimoiy guruhlar. Sinflar - sinflar paydo boMishi XV1II-X1X asr bilan

bogMiq. AQSh - o‘rta sinflar jamiyati. AQShda 4 ta asosiy sinflar bor: oliy; o‘rta;

ishchi; quyi sinflar.

Stratifikatsion tzimlar:

1) Qullik—qullik u yoki boshqa ko‘rinish va formalarda barcha mamlakatlarda

va hamma xalqlarda mavjud. U Qadimgi Gresiyada va Qadimgi Rimda

taraqqiyotning eng yuqori formasiga yetgan, unda qullar jamiyatning asosiy

ishlab chiqaruvchi kuchi bo‘lib qolganlar.

2) Kasta (hindchadan kelib chiqqan, portugalcha “irq” yoki “sof nasi”

m a’nosini anglatgan “kasta” so‘zidan kelib chiqqan). Hindistonda kasta turli

nomlar bilan ham atalgan: varna va djatidir. “Qo‘l tekkizilmaydiganlar” tabaqasi

eng past turadi. Varnalar-ijtimoiy obro‘siga qarab ajratiladigan 4 ta asosiy

tabaqalardir. Djatilar-bu kastalarga bo‘linadigan alohida mahalliy

guruhdir.Umuman, kastalar ierarxiyasida guruhlar o‘z mavqeini o‘zgartirib

turgan. Kastalarning turli nomlari va turi: braxmanlar, varnalar, djatilar va “qo‘1

tekkizilmaydiganlar” tabaqasi. Kastalar tizimida shaxsning bir kastadan

boshqasiga o‘tish mumkin emas.

3) Klan (keltcha clann-avlod)-xo‘jalik va ijtimoiy munosabatlar bilan

bog'langan urug‘-aymoq, qarindosh-urug‘lar guruhi.

4) Sinf-katta ijtimoiy guruh boMib, u boshqa guruhlardan ijtimoiy boylikka

(jamiyatdagi ijtimoiy ne’matlami taqsimlash tizimiga), hokimiyatga, ijtimoiy

162

obro‘-e’tiborga egalik mezonlariga munosabat bo‘yicha farqlanadi. Sinfiy

tizimlar quldorlik va kasta tizimlaridan quyidagi 4 ta xususiyat bilan farq qiladi:

a) Sinflar qonun yoki urf-odatlar bilan belgilangan tug‘ma xususiyatlarga

aloqador emas.

b) Sinflarda mansublik shaxs tomonidan qozoniladi.

v) Boshqa stratifikatsiya tizimlarida noiqtisodiy omil yetakchi rol o'ynasa

(masalan, hind kastalar tizimida din), sinflar insonlaming iqtisodiy ahvolidagi

farqlar moddiy resurslari egaligi bilan bog'liq.

g) Boshqa stratifikatsiya tizimlarida tengsizlik birinchi o‘rinda bo'lsa, sinflar

tizimida esa umumiy iqtisodiy ahvolga bog'liq bo'lgan mehnat qilish va haq

toMash sharoitlaridir.

Differensiatsiya (lot. farq) - bir butunlikning turli qismlari, shakllar va

darajalarga bo‘linishi bo‘lib, biror bir hodisaning rivojidagi avvalgi bosqichni

ifodalaydi. Sotsial (ijtimoiy) differensiatsiya -jamiyatning tadrijiy rivojida

vazifalariga ko‘ra maxsuslashgan institutlar va mehnat taqsimotining vujudga

kelish jarayoni.

4 ta asosiy stratifikatsiya tizimi m avjud:

l.Quldorlik tizimi:	2. Kasta tizimi (yopiq):	3.Tabaqa tizimi (yopiq boMmagan):	4.Sinflar tizimi:
1) Q uldor (qul egasi). 2) Q ullar. 3) Plantatorlik (shaxtalarda ishlagan, ayovsiz tahqirlangan).	1) B raxm anlar (yuqori tabaqa). 2) V ania. 3) D jatilar. 4) “Q o ‘l tekkizilm aydiganlar” . 5) K shatriylar (o 'rta tabaqa). 6) S hudralar (qora xalq). 7) Q ullar (quyi tabaqa).	1) A slzodalar (aristokratlar). 2) M ayda dvoryanlar. 3) R uhoniylar. 4) K repostnoylar, 5) Erkin dehqonlar. 6) Savdogarlar. 7) H unarm andlar.	1) Y uqori sinf. 2) 0 ‘rta sin f (3 ta): - eski o ‘rta sin f (d o 'k o n egalari); - yuqori o 'rta sin f (m enejerlar, m alakali m utaxassislar);