Sotsial psixologiya

ANGLIYADA TARAQQIYOT MUAMMOSINING O’RGANILISHI

Yirik ingliz psixologi Tomas Bauerning"Gudakning psixik usishi"nomli asari o’zining muayyan darajada ajoyibotlarga, sexrga, ilmiy materiallarga boyligi bilan boshqa tadqiqotlarga keskin ravishda ajralib turadi. Angliya psixologik ADABIYOTLARda ham gipotetik, ham deduktiv eksperiment asosiga kurilgan noeb tadqiqotlar juda kam, ayniqsa gudaklarning kamolotiga bagishlangani bundan mustasno emas. Mazkur asarda usish jarayoni quyidagi davrolarga ajratilgan holda o’rganilgan: Birinchi kunlari, dastlabki xaftalar va oila. Zukqolik bilan ijod qilingan va moxirona o’tkazilgan tajribalar T. Bauerga gudakning harakat va bilish qobiliyatlari usishining xusussiyatlari to’g’risida bir qator yangi omillarni urnatish imkoni berdi. Bu holat o`z navbatida chet-el psixologiyasida o’rganilayotgan jarayonlarning tabi atiga oid qarashlarni shubxa ostiga kuyishga sharoit yaratdi, ularning yuzaga kelishi va ri vojlanishi to’g’ri tushuntirish bo`yicha taklif va muloxazalar bildirishga negiz hozirladi.

T. Bauer rahbarligida Lipsit va Sikvilend tajriba o’tkazib, bolaga gudakga nisbatan javob tarikasida boshini bir tomonga, kungirokning ovoziga esa ikkinchi tomonga burishni krgatishga muvofiq bo’ldilar. Gudak va kungirok ovozlari tasodifiy ravishda almashtirilib borilganda boshni burish faqat kerakli yo’nalish bo`yicha amalga oshishi ta’minlab turadi. Bola ob’ektlar farkni uddasidan chikgandan keyin tadqiqotlar vaziyatni o’zgartirdilar: Agarda bola"Kungirok chalinsa"chapga,"Gudok"eshitilsa, unga harakatlanishini uzlashtirgan bo’lsa, unda u mazkur sxemaga mos kechishi kungirok chalinsa boshini unga, gudokga javob reaksiyasiga chapga burishga urnatish lozim edi. Bolalar topshiriqni xech qiynalmasdan bajarishga erishdilar:

a) kungirok va gudok ovozida farklash ; b) stimul (kungirok, javob (boshini burish); v) shartli reflekslarnimustaxkamlash jarayonlari yuzaga keldi.

Tajriba quyidagi sxemada olib borilgan.

Stimul	Javob	Shartlar
Kungirok	Boshni chapga burish	Mustaxkamlanmagan
kungirok	Boshni ungga burish	Mustaxkamlash
gudok	Boshni chapga burish	Mustaxkamlash
gudok	Boshni ungga burish	Mustaxkamlanmagan

Angliyada keng tarkalgan nazariyadan biri - bu Uaytning taraqqiyot modeli hisoblanadi. Ushbu model quyidagi ko’rinishga ega.