Shovqindan himoyalanish vositalari va usullari. Hayot faoliyati xavfsizligining boshqarish funksiyalari

4.2. Hayot faoliyati xavfsizligining boshqarish funksiyalari
Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish deganda ko'zda tutilgan natijalarga erishish "inson-muhit" tizimiga tashkiliy ta'sir qilishni tushunamiz. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish - bu obyektni ongli ravishda bir holatdan (xavfli) boshqa bir (xavfsiz) holatga o'tkazishdir. Bunda obyektiv ravishda iqtisodiy va texnik shartlarga amal qilishmaqsadga muvofiqdir.
Tizimlilikka bo’lgan talab shundan iboratki, bunda xavfsizlikni aniqlashda muhim va yetarli bo'lgan tashkil qiluvchilar sonini hisobga olish ko'zda tutiladi.
Tizimli tahlil qilishhing muhim prinsiplari quyidagilarga olib keladi: qaror qabul qilish jarayonida oxirgi maqsadni aniqlashi va aniqlik kiritishdan boshlanmog'i kerak; butun muammolarni to'laligicha qarash muhimdir; maqsadga erishishningii alternativ yo'llarini tahlil qilish muhimdir; qo'shimcha maqsadlar umumiy maqsadga to'sqinlik solmasligi kerak. Bunda maqsad - reallik, predmetlik, sonli aniqlik, adekvatlik, samaralilik, nazoratlilik talablarini qondirmoqligi kerak.
Maqsadlarni vujudga keltirish - xavfsizlikni boshqarishda juda murakkab masaladir. Maqsadni har doim iyerarxik tushuncha deb qarash kerak. Reja har doim aniq tugallangan maqsadni amalga oshirishga yo'naltirilgan bo'lishi lozim. Bu bosh maqsaddir, umuman qism maqsadlarga bo'linadi va o'z navbatida muhimlik darajasiga qarab joylashtiriladi.
Bosqichlarda, xavfsizlikning barcha talablari hisobga olingan holda, to'liq faoliyat sikli xosil qilinadi, ya'ni: ilmiy fikr; ilmiy izlanish ishlari; konstruktorlik ishlari; loyiha; loyihani amalga oshirish; sinash; ishlab chiqarish; tashish; foydalanish; takomillashtirish va tuzilishini o'zgartirish; saqlashga qo'yish va bartaraf qilish; yo'q qilish.
Xavfsizlik talablarini o'z vaqtida hisobga olish faqat texnik shartlargagina emas, balki iqtisodiy qarashlarga tayanadi. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish vositalarini quyidagi jihatilarga ajratish mumkin: fizologik, psixologik, ijtimoiy, tarbiyaviy, ergonomik, ekologik, ommani o'qitish; xavfsiz xulq madaniyatini tarbiyalash; kasbiy o'qitish; kasbiy tanlash; boshqarish subyektiga psixologik ta'sir qilish;.dam olish va ishlash rejimlarini ratsionallashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy vositalari; shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya to'lovlari tizimi va boshqalar, tibbiy, texnik, tashkiliyoperativ, huquqiy va iqtisodiy. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarishning vositalari boy va rang-barangdir. Bularga quyidagilar kiradi: halq ommasini o'qitish, kasbiy tanlash, boshqarish subyektiga psixologik ta'sir qilish; dam olish, ishlash rejimlarini ratsionallashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy vositalari; shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya tolovlari tizimi va boshqalar.
Hayot faoliyati xavfsizligining uslubiy va boshqaruv masalalari xavfsizlik darajasiga va “T” ga obyektiv ta’siri katta. Hayot faoliyati xavfsizligi boshqarilishi deganda inson-muhit sistemasi tushuniladi.
Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish – bu aqlan (atay) obyektni xavfli holatdan kam xavfli holatga o’tkazish. Bunda iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiqlik shartlariga amal qilinadi. Hayot faoliyati xavfsizligining boshqarish sxemasi 3-rasmda keltirilgan.
Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarishning vazifalari
Boshqarish vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Obyekt holatining tahlili va bahosi.
   
2. 
   Boshqarishning tadbirlari.
   
3. 
   Boshqariluvchi vaboshqaruvchi sistemalarni tashkil qilish.
   
4. 
   Boshqarishning tashkiliy ishlarini nazorat qilish va tekshirish sistemalarini yaratish.
   
5. 
   Tadbirlarning ta’sir qilishini, foydasini aniqlash.
   
6. 
   Rag’batlantirish.
   

3-rasm. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish sxemasi
Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish vazifalari
Boshqarish shunday jarayonki, uni bir nechta bosqichlarga bo’lish mumkin: 1. Ob’ektning xolatini taxlil qilish va baholash.
2. Boshqarishning maqsad va masalalarini amalga oshirish uchun tadbirlarni rejalashtirish va oldindan aniqlash.
3. Boshqaruvchi va boshqariladigan sistema (tizim)larni bevosita tashkil qilish. 4. Nazorat, ya’ni boshqarishni tashkil qilish ustidan kuzatish va tekshirish.
5. Tadbirlarning samaradorligini aniqlash.
6. Rag’batlantirish, ya’ni boshqarish qatnashchilarini boshqaruv muammolarini muvaffaqiyatli hal qilishga undovchi ta’sir shakllari.