Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

P
t AS



Chizmadan ko'rinadiki, yalpi talab AD, dan AD₂ga oshganda, mu­vozanat holati a dan s ga ko'chadi, ishlab chiqarish hajmi Q^dan Q₂ga ko'payib, narx ham P_tdan P₂ darajaga qadar o'sadi. Biroq, yalpi talab o'zining dastlabki holatiga qaytsa, endi narx pasaymaydi, balki muvoza­nat yangi ye holatiga ko'chib, ishlab chiqarish hajmi o'zhiing dastlabki Qj darajasidan ham pasayib, Q₃ darajasiga qadar tushib ketadi. Shu o'rinda nima uchun narx pasayish tamoyiliga ega emas, degan savolga aniq javob berish qiyin bo'lsada, uning ayrim sabablarini ko'rsatish mumkin. Bi- rinchidan, korxona umumiy xarajatlarining asosiy qismini (70-75 foiz) ish haqi tashkil qilib, u qisqa davr ichida pasayish tamoyiliga ega bo'lmaydi. Chunki ishcMlarning asosiy qismi shartnoma (kasaba uyushmalar orqa­li) bo'yicha ishlab, shartnoma muddati tugagunga qadar ish haqini pasay­tirish taqiqlanadi. Shuningdek, tadbirkorlarning o'zlari ham ish haqi darajasini pasaytirishni xohlamasliklari mumkin. Buning ikkita sababi bor. Bir tomondan, ancha past ish haqi ishchilarning mehnat unumdor- ligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shu bilan birga, ish haqining past darajasi mahsulot birligiga mehnat sarflarini kamaytirsa, mehnat unumdorligining past darajasi esa mehnat sarflarini oshiradi. Agar ular ish haqini pasaytirishga qaror qilsalar, malakali ishchi kuchidan ajrab qolishlari mumkin. Ikkinchidan, juda ko'pchilik korxonalar yetarli dara­jada monopol mavqega ega boiadi va bu ularga talab kamayganda ham narxning pasayishiga qarshi turish imkonini beradi.
Ishlab chiqarilgan va sotib olingan mahsulotning real hajmi teng bo'lganda, iqtisodiyotda muvozanatlikka erishiladi.
O'zbekistondagi yalpi talab va yalpi taklifning o'lchamlarini qu­yidagi jadval ma'lumotlari orqah ifodalash mumkin (15.1-jadval).
15.1-jadval