Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Yalpi talab miqdorining tovarlar turlari, miqdori, sifati hamda narxiga
bog'liqligi

iqtisodiyotning alohida sohalari sarflarining yig'indisi sifatida ifoda- lanadi, ya'ni:

Y_d =C + I + G + NX,
bu yerda: Y_d — yalpi talab;
C — uy xo'jaliMarining iste'mol sarflari; I — xususiy sektorning investitsiya sarflari; G — davlat xaridi; NX - sof eksport.¹
Professor V.Kamaev esa yalpi talabni real .yalpi milliy mahsulot tarkibiy qismlariga boigan umumiy pul miqdori sifatida'namoyon bo'lishini hamda uni pulning miqdoriy nazariyasiga muvofiq quyidagi ko'rinishda ifodalanishini ta'kidlaydi:
. AD = MxV/P, bu yerda: AD - yalpi talab;
M — pul miqdori;
V — pulning aylanish tezligi;
P — narx darajasi¹.
Bundan ko'rinadiki, V.Kamaevning fikricha, yalpi talab pulning miqdori va narx darajasiga bevosita bog'liqdir. Bu o'rinda u sotib olinadi­gan tovarlar turi, miqdori va sifatini e'tibordan chetda qoldiradi.
Biz yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqa sharoitlar o'zgarmay qol- ganda, narx darajasi qancha past bo'Isa, iste'molchilar (mamlakat ichidagi hamda chet eldagi) ishlab chiqarilgan tovarlar real hajmining shuncha katta hajmini va aksincha, narx darajasi qancha yuqori bo'Isa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, boshqa sharoitlar o'zgarmas deb faraz qilingan taqdirda ham birgina narx darajasining oshishi ishlab chiqarishning real hajmiga bo'lgan yalpi talab hajmining keskin kama- yishiga, ya'ni ishlab chiqarilgan tovarlar massasining bir qismi sotil- may qolishiga sabab bo'ladi. Aksincha, narx darajasining pasayishi ishlab chiqarish hajmiga nisbatan yalpi talabning oshishiga, ya'ni tovarlarning yetishmasligiga olib keladi. Yalpi talabga narxdan tashqari ta'sir qiluvchi omillarning o'zgarishi ham milliy ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga olib keladi.
Narx darajasi va talab ta'siridagi milliy ishlab chiqarish hajmi o'rtasidagi bu teskari bogiiqlikni quyidagi chizma orqali ifodalash mumkin (15.2-chizma).
15.2-chizma