|
17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI
250
q ila d i. Bu nd a n t as hq ar i hu nar ma nd har bir t o var ni but unis ic ha bad iiy-a s hyo vi y
ya x lit lik s ifat ida o lib q ara yd i va ishla b chiqar ad i. Y A’ni u nd a ma z mu n ha m
s hak l ha m b ir ruhiy du nyo va «b ir qo ‘ln ing » me hnat i. D iz a ynd a e sa, as h yo lar
«turli
qo‘l»
is h la ga n
q is mlar n i
b ir
mut axas s is n ing
–
d iz a yne r ning
ya x lit la s ht ir is h i nat ija s id a o ‘z in i but u nisic ha na mo yo n q ila d i. SHu s a ba bli,
hu nar ma nd n ing ma hsu lo t i – sa n’at , d iza yner n ing is h i no sa n’at est et ik fao liyat
hiso bla nad i. SHu nga qara ma y, d iz a yn va d iza yner n ing ijo d iy me hnat i Er yuz id a
to bo ra ko ‘pa yib bo ra yo t gan inso n zo t in in g za mo na viy iqt iso d iy- ma is h iy ha md a
est et ik eht iyo jin i, ma ’na viy t a la bla r in i qo nd ir is h i b ila n mu him ha mda e ’t ibo rga
lo yiq. Te xn ika est et ika s i e sa, d iz a yn naz ar iya s i s ifat ida e st et ika ning o ‘z iga xo s
t uri, us iz bugu ng i e st et ika fa nin i t o ‘liq t as a vvur q ilib bo ‘lma yd i.
Ke ying i ikk i a srda n o rt iq vaqt mo ba yn id a est et ika ni faqat sa n’at fa ls a fa s i
s ifat ida t a lq in q ilis h haq iq at ga z id ek a ni ma ’lu m bo ‘lib qo ld i. CHu nk i ast a-s ek in
«san’at estet ikasi» yo nida yana boshqa «estetikalar » pa ydo bo‘la boshladi.
U lar ning ba ’z ilar in i e st et ik fao liyat , est etik so ha ka bi at a ma lar bila n no mla s hg a
ur inib ko ‘rd ik. B iro q bu nda y yo nda s hu v do imo nazar iy c ha lka s hlik larga o lib
ke ld i, ho z ir ha m o ‘s ha nda y ma nz ara ni ko ‘r is h mu mk in. M as a la n, e st et ik fao liyat
dega nimiz da sa n’at ni t us hu na miz, bo r ingk i, u nga d iz a ynn i ha m qo ‘s h is h
mu mk in. Le k in t abiat ni yo k i spo rt ni e st et ik fao liyat de b a yt o lma ymiz, u lar ga
t aa lluq li nazar iya lar ni e st et ika so ha si de yis h ha m q iyin. C hu nk i mo hiyat a n u lar
est et ik fao liyat e mas, ba lk i est et ik xu su siyat lar na mo yo n bo ‘lad ig a n vo qe lik va
u lar bo ras idag i naz ar iya lar n i e st et ik a ning q is mla r i de b at as h ha m u larg a
nis bat a n t o ‘g‘r i e ma s ; bu nd a y at a ma bila n biz est et ika t ar ix i, est et ika nazar iya s i,
est et ik mada n iyat s ingar i fa nn ing «k at t a-k ic h ik » bo ‘limlar in i naz arda t ut a miz.
Ana s hu nda y har xillik lar ko ‘pg ina ada biyo t larda, hat to est et ik a lug ‘at ida ha m
t ez-t ez uchra b t urad i
4
. Ularda n qut u lis h maq sad id a biz est et ik a ning ikk i
qat o rdan ibo rat t urlarg a bo ‘ lga n ho ld a t asnifla s ht ir is hn i ma q sadg a mu vo fiq de b
o‘yla ymiz. Bir inchi qatorni estetikaning eng miqyosli turi – san’at estetikasi,
ikk inc hi q at o rni e sa, qo lg a n barc ha, no sa n’at est et ik o b’e kt ga aso s la nga n e st et ik
nazar iya lar t as hk il et ad i. U lar – t a biat est et ika s i, t ur mus h est et ika s i, me hnat
est et ika s i, t exn ika e st et ik as i va spo rt est et ik as i. Sa n’at est et ik as in i a lo hida,
ke ying i bo b larda ko ‘r ib c h iq is h imiz ni nazarda t ut ib, ho z ir no sa n’at o b’ekt la r
est et ika s i qat o rida g i est et ik na zar iya la r t ur lar in i q is qa c ha na zarda n o ‘t kaz a miz.
Tabiat haq ida gap ket ga nd a, «t a biat ni a s ras h», hat to «t abiat ni q ut qar is h »
dega n so ‘z lar ni t ez-t ez e s hit a miz. Xo ‘s h, t abiat ni k imd a n a sras h va qut qar is h
kerak ? Oda md a n, ja miyat da n. De ma k, o da m, mark sc hila r t a’r iflag a nide k ,
t abiat ning bir q is mi e ma s, u ni o da m bir- bir ini bo ‘ys u nd ir ga nid ek bo ‘ys u nd ir is h i,
«o lamni tubdan o‘zgart irishi» mumk in emas. Aks ho lda, oxir-oqibat insoniyat ,
ha yvo no t va na bo tot dunyo s i ha lo kat ga ma hku m et ilis h i muqarrar .
Ke ying i bir asr mo ba yn id a inso n t a fakkur in ing q udrat i, fa n-t e xnik a
t araqq iyo t i
ja ho nning
de ya r li
barc ha
s iv iliz at s iya la s hg a n
mint a qa lar id a
la nds ha ft ning (er yu z i ma nzara sin ing ) o ‘zgar is h iga, bu z ilis h iga o lib ke ld i.
Ma sa la n, birg ina su v o mbo r lar in i o lib ko ‘ra ylik . Ho z irg i pa yt da ming la b k va drat
k ilo met r t akro rla nma s la nds ha ft su v o st id a qo lib ket d i. Va ho la nk i, la nd s ha ft
ha yvo nlar , qu shlar , o ‘s imlik lar , su v, t upro q kabi q it ’a viy xaz ina lar nin g
uyg‘unligidir. Biz esa, tabiatga bo‘lgan xudbinlarcha munosabat imiz, unga
qo rnimiz n i t o ‘yd irad ig a n, ha yo t imiz ni fa ro vo n q ila d iga n vo sit a de b qara s himiz
t ufa yli a na shu u yg ‘u nlik n i mu nt az a m r a vishda bu z ib ke lmo q da miz .
4
Қаранг: Эстетика. Словарь. С. 35, 276, 421.
Do'stlaringiz bilan baham: |
