Samarqand iqtisodiyoti va servis instituti a. N. Xoliqulov, D. Q. Usmanova korxonalarni raqobatbardoshligini baholash

Topshiriqlar
Masala
Firma yangi mahsulot ustida ish olib borayotgan bo‘lib, uni kelasi yildan boshlab ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda. Bozorni, firmaning ishlab chiqarish va moliyaviy salohiyatlarini tadqiq qilish shuni ko‘rsatadiki, mahsulot birligining tannarxi 78 dollardan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, bu holda mahsulotni ishlab chiqarish uchun firmaning o‘z ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish maqsadga muvofiq emas; mahsulot tannarzi 72-78 dollar atrofida bo‘lsa, mahsulotni tajriba sifatida ishlab chiqarish muljallangan; mahsulot tannarxi 68 dollardan past bo‘ladigan bo‘lsa, uni to‘liq ishlab chiqarishga kiritish mumkin. Kelgusidagi ishlab chiqarish xarajatlarini eng to‘liq aniqlash maqsadida 6ta mustaqil ekspert tadqiqot o‘tkazdi hamda ishlab chiqarish rejalashtirilayotgan mahsulot birligi tannarxini quyidagicha baholadi: 74, 72, 89, 66, 71, 78 doll. Topshiriq:
a) bashorat qilinayotgan ekspert baholar ketma-ketligini ko‘rib chiqishnining taqsimot qonuniyatlariga bo‘ysunishini asoslab bering;
b) qabul qilinishi mumkin bo‘lgan qarorlarning har bir variantida erishish mumkin bo‘lgan muvaffaqiyatni hisoblab chiqing;
Savollar:
1. Nima deb o‘ylaysiz, nima uchun aynan «Dzintrans» marketing salohiyatidan kompleksli va jiddiy foydalanishda birinchi qadamlar qo‘ya boshladi?
2. «Dzintrans» tajribasida zamnoaviy korxonalar uchun nima dolzarb bo‘lib qolmoqda?
3. Siz korxona va firmalarda marketing shakllanishi qanday tajribalari bilan tanishsiz, ular «Dzintrans» birlashmasi tajribasiga nimasi bilan o‘xshaydi va farq qiladi?

Glossariy

Atamalarning o’zbek tilida nomlanishi	Atamalarn ing ingliz tilida nomlanishi	Atamalarning rus tilida nomlanishi	Atamaning ma’nosi
Аванс	Prepaid expense	Аванс	biror ish evaziga keyinchalik xisob- kitob kilish sharti bilan oldindan beriladigan pul, maxsulot, ozik-ovkat va x.k.
Агентлик операциялари	agency operations	Агентские операции	bir tomonning topshirigi bilan kelishilgan xududda ikkinchi (agent) tomon amalga oshiradigan oldi-sotdi bilan boglik bulgan amaliy va xukukiy xarakatlar.
Антимонопол конунчилик	Antitrust	Антимонопольн ые законы	iktisodiyotda yakka xukmronlik makeiga ega bulgan biror bir faoliyat turiga karshi davlatning kurash siyosatidan iborat.
Асосий капитал	Main capital	Основной капитал	ishlab chikarish jarayonida bir necha yil davomida ishtirok etuvchi va uz kiymatini tayyorlanayotgan maxsulotga kisman utkazib boruvchi mexnat vositalaridir
Айланма капитал	Working capital	Оборотный капитал	xom ashyo materiallar, energetika resurslarida moddiylashgan va bir ishlab chikarish siklida sarflanuvchi, uz kiymatini tayyorlangan maxsulotga tulik kuchiruvchi kapital.
Аукцион	Аисйоп	Аукцион	«kim oshdi» savdosi, ochik savdo kilish. bu savdo davomida maxsulotni eng yukori narx buyicha kutargan xaridor sotib oladi.
Биржа котировкаси-	Stock quote	Биржевые котировки	birjalar orkali sotiladigan maxsulotlar baxosi. xar bir birja ularni ma’lum tizimga soladi va chop etadi. odatda, bk ertalabki va kechki savdo (birja sessiyasi) boshlanishiga va tugashiga muljallab chop etiladi.
Бозор сегменти	Market segmentatio n	Сегментация рынка	bozorda savdo-sotikning shart- sharoitiga karab kupgina buginlarga ajratishidir
Бозор конъюктураси	market conditions	Конъюнктура рынка	ayrim bozorlarda muayyan xolatlarning mavjudligi. bozor kon’yukturasi muayyan davrdagi bozor xolati, bozorda muvozanatning
Девальвация	Devaluation	Девальвация	mamlakat savdo tulov balansining keskin yomonlashuvi, valyuta rezervining xoldan toyishi, xalkaro valyuta bozorida milliy valyuta kursining pasayishi bilan boglik xolda milliy pul birligi kiymatining rasmiy ravishda pasaytirilishi.
Дивиденд	Dividend	Дивиденд	aksioner, aksiya egasining daromadi ; aksionerlik jamiyati foydasining bir kismi.
Дотация	subsidy	Дотация	tashkilot, korxonalarga davlat tomonidan beriladigan yordam puli, moddiy yordam, kushimcha tulov. asosan zararni koplash va boshka maksadlar uchun ishlatiladi.
Интеграция	Integration	Интеграция	mustakil xujalik faoliyatining milliy, mintaka va xalkaro mikyosda uzaro kushilib yaxlit xujalik tizimini tashkil etishi.
Инновация	Innovation	Инновация	yangilikni joriy kilish, fan- texnika yutuklarini boshkarish va tashkil kilish soxasidagi yangiliklar majmui.
Истеъмол савати	Consumer basket	Потребительска я корзина	muayyan ozik-ovkat, sanoat mollari va xizmatlarning tirikchilikni ta’minlash uchun yetarli bulgan mikdori.
Иш кучининг халкаро миграцияси	Internation al labor migration	Международная миграция рабочий силы	mexnat resurslarining ancha kulay sharoitda ish bilan ta’minlanishi maksadida bir mamlakatdan boshkasiga kuchib utishini bildiradi.
Ипотека	Mortgage	Ипотека	karz, kredit olish uchun biror-bir muayyan kuchmas mulkni (yer, imorat va xokazo) garovga kuyish.
Иктисодий ресурслар	economic resources	Экономические ресурсы	tabiiy, insoniy, moddiy, moliyaviy va intellektual resurslardan iborat.
Калькуляция	calculation	Калькуляция	maxsulotning ulchov birligini yoki bajarilgan ishning tannarxini xisoblash.
Клиринг	Clearing.	Клиринг	tozalash, ravshanlashtirish)-o'zaro talab va majburiyatlarni xisobga olib, amalga oshiriladigan nakd pulsizxisob-kitob tizimi. mamlakat ichidagi k. banklar urtasidagi to'lovlarni, nakd pulsiz xisob- kitoblarni uz ichiga oladi. xalkaro xisob-kitoblarda k. kelishuvlar (kliring kelishuvlari, valyuta k.) kurinishida amalga oshiriladi. davlatlararo o'zaro karzlarini tilla va valyutaga utkazmasdan savdo-sotik talablariga kura amalga oshiradilar. masalan, paxta tolasi urniga uning kiymatiga teng mikdorda mashina, asbob-uskuna olish.
Консорциум	Consortium	Консорциум	korxonalarning vaktincha tashkil etilgan birlashmalari, ular odatda moliyaviy ishlar yuzasidan tashkil etiladi. unda davlat, banklar, moliyaviy muassasalar, yirik firmalar eshtirok etadi.
Концерн	Concern	Концерн	ishlab chikarish diversifikatsiyasi asosida tarkib topadigan yirik, kup tarmokli korporatsiya. ular asta-sekin sanoat monopoliyasining yetakchi shakliga aylanadi.
Монополия	Monopoly	Монополия	yakkaxokimlik; 2) ishlab chikarishni markazlashtirish okibatida yuzaga keladigan katta birlashma (kartel, sindikat, trest, konsern, konsorsium konglometrat va shu kabilar). ushbu birlashma uz ichiga ishlab chikarishni, xizmat kursatishni, maxsulot sotishning kup kismini mujassamlashtiradi, shu soxada uzini xukmron mavkeini urnatadi.
Монополиядан чикариш	marketing Manageme nt	Управление маркетингом	davlat tomonidan tarmok bozorida rakobat munosabatlarini rivojlantirishga kumaklashuvchi tartib-koidalarini joriy etilishi.
Бахо	cost of	Стоимость	baxo - tovar kiymatining pulda aks etishi, bozor iktisodiyotiga asoslangan jamiyat xujalik mexanizmida amal kiluvchi iktisodiy dastak. n. fakat tannarxga emas, balki talab va taklif,
Пул тизими	Structure of money	Структура денег	tovar muomilasining rivojlanishining natijasi bulib, davlatlar tomonidan konunchilik asosida mamlakatda pul muomalasini tashkil etish.
Протекционизм	Protectionis m	Протекционизм	milliy iktisodiyotni boshka davlatlar bilan buladigan rakobatdan bojxona tusiklarini joriy kilish, mamlakatga chet el tovarlari, xizmat turlari va kapitallarini kirib kelishini eklash yuli bilan ximoya kilish va saklashga yunaltirilgan.
Ракобат	Competitio n	Конкуренция	yukori foyda olish maksadida maxsulotni ishlab chikarish va sotish uchun ishlab chikaruvchilar urtasidagi kurash
Реклама	Advertising	Реклама	tovar yoki kursatiladigan xizmat tugrisidagi xolis axborot, ularni kuprok sotish maksadida xaridorlarga ularning xossalari, afzalliklari va sotib olish shartlarini yetkazish. r. maxsus firmalar orkali amalg a oshiriladi va yukori daromad manbaixisoblanadi.
Савдо агенти	Trading agent	Торговый агент	bir yoki bir kancha korxonalar tovarlarini shartnoma asosida sotadigan vakil
Тариф ставкаси	Tariff rate	Тарифная ставка	tegishli ish toifasiga ega bulgan ishchining mexnatiga tulanadigan xak mikdorini belgilab beradi.
Товар белгиси	Trademark	Товарный знак	muayyan firma tovarlariga kuyiladigan belgi. tb (savdo markasi) fakat ma’lum firmaga tegishli buladi va uni boshka firmalar uz tovarlariga kuyaolmaydilar
Франчайза	franchisee	Франчайза	foydalanish uchun tayyor korxona, firma yoki mashxur firma maxsulotining savdo markasidan foydalanilgan xolda amalga oshiriluvchi biznes yuritish usuli.
Фьючерс операциялари	Futures transactions	Фьючерсные операции	birjalarda amalga oshiriladigan savdo- sotik operatsiyalari. bu operatsiyalar shartnoma tuzilganidan sung ishlab chikariladigan yoki yetishtirib beriladigan maxsulotlar buyicha amalga
Эмбарго	Embargo	Эмбарго	chet el tovarlarini kiritish yoki chikarish, olib chikib ketishni davlat tomonidan ta’kiklash yoki chet davlatga karashli mulkni vaktincha tuxtatib turish, ta’kiklash.
Эмиссия	Emission	Эмиссия	muomalaga bank biletlari, pul va kimmatbaxo kogozlarni chikarish, davlatning emissiya banklari tomonidan amalga oshiriladi. e. asosan davlat budjetidagi kamomadni tuldirish, izdan chikkan pul muomalasini tiklash maksadida utkaziladi.