|
17.2. Masofaviy bank xizmatlari imkoniyatlarini
Tranzaksiya xizmatlari masofaviy bank xizmatlari imkoniyatlarini
to'liq amalga oshirishga imkon beradi:
● kommunal to'lovlarni amalga oshirish (elektr, gaz, telefon, ijara,
issiqlik ta'minoti);
● aloqa (IP-telefoniya, uyali aloqa va telefon aloqasi, Internet) va
boshqa xizmatlar (sun'iy yo'ldosh televideniesi, trening va hk) uchun
to'lovlarni to'lash;
● har qanday bankdagi har qanday hisob raqamiga, shu jumladan
chet el valyutasida pul o'tkazmalarini amalga oshirish;
● tovarlarga, shu jumladan Internet-do'kon orqali sotib olingan
tovarlarga to'lovlarni to'lash uchun mablag 'o'tkazish;
● chet el valyutasini sotib olish / sotish;
● sotib olingan tovarlar va xizmatlar uchun kechiktirilgan to'lov
shaklida kreditni chakana naqdsiz to'lovlarda kredit kartalaridan
foydalanish orqali olish;
● plastik kartadagi mablag'larni to'ldirish / olish;
● har xil turdagi hisobvaraqlarni ochish va ularga mablag
'o'tkazish;
● har xil formatdagi ma'lum bir davr uchun hisobvarag'idan
ko'chirma olish;
● qabul qilingan to'lovlar to'g'risida ma'lumotni real vaqtda olish;
● amalga oshirilgan to'lovlar to'g'risida ma'lumot olish;
● agar kerak bo'lsa, to'lanmagan to'lovdan bosh tortish;
● jurnal va gazetalarga obuna bo'lish;
● vositachilik xizmatlarini olish (qimmatli qog'ozlarni sotib olish /
sotish, investitsiya portfelini yaratish, bankning o'zaro fondlarida
qatnashish imkoniyati, savdolarda qatnashish va boshqalar);
180
● yuqoridagi xizmatlardan kecha-kunduz foydalanish huquqiga
ega bo'lish.
17.3. O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlanishi
O'zbekistonda
Internet-bankingni
rivojlantirish
istiqbollari
Internet-banking foydalanuvchilarining yuqori o'sish dinamikasi bilan
belgilanadi. Ammo, agar bugungi kunda mamlakatimizda 7,1 milliondan
ortiq abonent Internet foydalanuvchisi bo'lsa, u holda Internet-
bankingning qamrovi atigi 0,3 foizni tashkil etadi, rivojlangan
mamlakatlarda bu ko'rsatkich o'rtacha 40-50 foizni tashkil etadi.
Bundan tashqari, foydalanuvchilar sonining o'sish sur'ati ancha
yuqori. Internet-bankingni rivojlantirishda tijorat banklari faoliyatidagi
asosiy kamchilik bu ikkinchisining chakana iste'molchilarga bo'lgan
e'tiborini zaifligi. Chet el tajribasi shuni ko'rsatadiki, bank xizmatlari
tizimida Internet-banking rivojlanishi bilan "Chakana bank" atamasini
asta-sekin almashtirib turadigan jismoniy shaxslar uchun yangi atama -
"Shaxsiy bank" ham tez-tez ishlatila boshlandi.
Jismoniy shaxslar uchun yangi Internet-banking imkoniyatlarini
targ'ib qilishda banklarning asosiy xatolaridan biri shundaki, hamma
tijorat banklari ham elektron kanallarni bank bilan ishlashning to'liq
imkoniyatlari sifatida joylashtirmayapti.
Internet-bankingni bank o'z mijozlariga taqdim etadigan muhim
qulaylik sifatida ko'rish o'rniga, u ko'pincha kichik xizmat sifatida taklif
qilinadi va katta ishtiyoqsiz targ'ib qilinadi.
Boshqa tomondan, mahalliy foydalanuvchilar evropaliklarga yoki
amerikaliklarga qaraganda elektron texnologiyalarga nisbatan juda kam
ishonchga ega.
Bank xizmatlari aholi orasida kam tarqalgan. Fuqarolarning
aksariyati shaxsiy bank hisobvarag'idan asosan muddatli omonatlarni
joylashtirish uchun foydalanadilar. Bank hisobvarag'i kunlik to'lovlarni
amalga oshirish uchun zarur emas, naqd pul muomalasidan foydalanish
istagi ustunlik qiladi.
Shu bilan birga, plastik kartalar orqali hisob-kitoblar hajmining
o'sib borishi Internet-bank xizmatidan keng foydalanish uchun
qo'shimcha imkoniyatlar ochmoqda. Jismoniy shaxslarning Internet-
bankdan faol foydalanish muammosi, ularning yuqori tezlikda aloqa
kanallariga kirish imkoniyatining etishmasligi.
Ushbu muammo, to'g'ridan-to'g'ri bo'lmasa ham, Internet-bank
rivojlanishining pasayishi uchun bilvosita sababdir. O'zbekistonda
Internet-bankingni rivojlantirish uchun nima kerak? Shuni ta'kidlash
181
kerakki, ko'plab mamlakatlardan farqli o'laroq, bizda Internet-bankingni
amalga oshirish uchun etarlicha rivojlangan qonunchilik bazasi mavjud.
Unga O'zbekiston Respublikasining qonunlari kiradi:
"Banklar va bank faoliyati to'g'risida";
«O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki to'g'risida;
"Axborotlashtirish to'g'risida";
"Elektron raqamli imzo to'g'risida";
"Elektron hujjat aylanishi to'g'risida";
"Elektron tijorat to'g'risida";
“Elektron to'lovlar to'g'risida;
"Avtomatlashtirilgan bank tizimidagi ma'lumotlarni himoya qilish
to'g'risida".
Shu bilan birga, qonunlarning hech birida tijorat banklari
xizmatining turi sifatida Internet-bankingning aniq ta'rifi mavjud emas.
O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlantirishning istiqbolli
yo'nalishlari sifatida quyidagilarni ko'rib chiqish taklif etiladi:
- uyali aloqa xizmatlari uchun hisob-kitoblarni tashkil etishning
to'plangan tajribasidan foydalangan holda hisob-kitoblarni va to'lovlarni,
birinchi
navbatda,
kommunal
xizmatlarni
amalga
oshirish
imkoniyatlarini taqdim etgan holda Internet-bank ishini aholi orasida
keng ommalashtirish va Internet-bank tizimining funktsional kengayishi;
- Internet-banklardan foydalanishda savodxonlikni oshirish
maqsadida tijorat banklari veb-saytlarida virtual bank yaratish bo'yicha
loyihani amalga oshirish mumkin, u erda fuqarolar virtual operatsiyalar
bo'yicha bank operatsiyalarini o'yin formatida amalga oshirishi mumkin
va o'sha bankda haqiqiy hisob raqamlarini ochish uchun zarur bo'lgan
ko'nikmalar.
Ushbu loyihani oliy o'quv yurtlaridan biri bilan birgalikda amalga
oshirish mumkin, keyin talabalar ishtirokida bank operatsiyalaridan
foydalanish va qayta ishlashning professional ko'nikmalari amalga
oshiriladi.
- Internet-bankingni rivojlantirishning muhim yo'nalishi bu
bankning xavfsizlik tizimini doimiy takomillashtirishdir. Texnologik
masalalar bilan bir qatorda Bank nazorati bo'yicha Bazel qo'mitasining
elektron bank xizmatlari sohasida tavakkalchiliklarni boshqarishning 14
tamoyillariga rioya qilish bo'yicha tavsiyalarini amalga oshirish va
qonuniy ravishda birlashtirish tavsiya etiladi;
- elektron tijoratni rivojlantirishga ko'maklashish va tijorat banklari
bilan onlayn-do'konlarni va ixtisoslashgan savdo portallarini yaratish
182
bo'yicha
qo'shma
loyihalarni
amalga
oshirish,
bu
ham
foydalanuvchilarni Internet-banking xizmatiga keng jalb qilishga
yordam beradi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, 2020 yilgacha bo'lgan
masofadan
turib
bank
xizmatlarini
rivojlantirishning
global
tendentsiyalari quyidagicha bo'ladi:
● demografik o'zgarishlar, shu jumladan bozorda yosh
iste'molchilar sonining ko'payishi va harakatchanlikning kuchayishi;
● moliya sektorini tartibga solishda manfaatlari yanada faol rol
o'ynaydigan hukumatlarning rolini oshirish;
● naqd pul bilan bog'liq jinoyatchilikning oldini olish bo'yicha
tadbirlarni kuchaytirish, bu katta rol o'ynaydi va elektron to'lov
kanallarini joriy etishda yordam beradi;
● Mobil telefonlardan Internetga kirish moliyaviy operatsiyalar
narxini pasaytiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
