S. F. Abdirasilov

CItorbargi-davra  -   aylanadagi  to 'rt  bargli  naqsh.  Idishiaming 
tagini bezash uchun qoilaniladigan naqsh boiagidir.
Naqshlar ishlanish usuliga qarab ikki turga boiinadi;
• 
Tekislikda  chiziq  yoki  bo‘yoqlar  vositasida  bajariladigan 
tekis  naqshlar.  Bunday  naqshlar binolaming  devorlari,  kitoblarga,  y a’ni 
tekis yuzaga ega b o ig an  narsa va joylarga ishlanadi;
• 
Yorug‘  va  soya  vositasida  bajariladigan  hajmli  naqshlar. 
Bunday naqshlar shiftiar, kamiziar, ustun, eshik,  bezakli vaza va boshqa 
narsalami bezatishda ishiatiladi.
Naqshlami  chizishda  asosan  ikki  manbadan,  ya’ni  tabiatdan  va 
geometrik  shakllar  (doira,  kvadrat,  uchburchak  va  boshqalar)dan 
foydalaniladi.
Naqsh  kompozitsiyasi  uchun  tabiat  manbai  b o iib   o‘simliklar,  har 
xil  narsa,  hayvonlar  va  qushlaming  tasviri  xizmat  qiladi.  Naqshlarda 
hatto 
odamlar 
tasviri 
ham 
ishlanishi 
mumkin. 
Bu 
tasvirlar 
soddalashtirilgan  yoki  murakkablashtirilgan  holda  aks  etíirikdi.
218
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0
‘simlik  va hayvonot dunyosidan olingan tasvirlarni  chizishda,  ina’liiin 
qonun va qoidalarga amal qilinadi.
Boshlang'ich  sinflarda  naqsh  chizishga  o'rgatish  mctodikasi 
turlichadir. Ulaming asosiy turlari quyidagilar;
•  
T ayyor naqsh namunasidan ko‘chirish.
• 
Mustaqil naqsh tuzish.
Naqsh  chizish  darslarida  qator  ta’lim-tarbiyaviy  vazifalar  amalga 
oshiriladi.
1. 
Bezatilgan 
buyumlai'dagi 
naqshning 
qurilishi, 
qanday 
boMaklardan tuzilgan,  ulaming o‘zaro bogiiqligi,  naqsh elementlarining 
takrorianishi, naqsh boiaklarining birligi yoki ulaming bir-biridan farqi, 
naqsh  qaysi  usulda  ishlanganligi  hamda  naqsh  namunasining  bo‘yalishi 
va hokazolar. 
0
‘quvchilar  naqsh  namunasidan  ko'chirish vaqtida  naqsh 
chizishning  o‘ziga  xos  xususiyatlari  bilan,  ritm,  simmetriya  va  uning 
naqsh  chizishda  o‘mi,  ranglaming  nomlari  bilan tanishadilar,  bo‘yoqlar 
va ulami  omuxta  qilib  ishlatish  ustida  ish olib  borib,  naqsh chizishni  va 
rang berish bosqich bilan olib borishni o‘rganadilar.
2. 
Naqsh  namunalaridan  ko‘chirish  va  mustaqil  naqsh  chizish 
darslarida o'quvchilar ko‘z bilan chamalashni  o'rganadi, qalam,  akvarel, 
mo‘yqalam,  rangli  qog‘ozlar  ishlash  usullari  bilan  tanishadilar.  Bundan 
tashqari,  naqsh  namunasi  oicham iga teng  boMgan  oicham da va undan 
kichiklashtirib yoki kattalashtirib chizishni ham mashq qilib boradilar.
3. 
Naqsh  namunalaridan  ko‘chirish  va  mustaqil  naqsh  chizish, 
xalq  ijodining  namunalarini  ko‘rsatish,  ulami  ko‘chirish  va  tahlil  qilish 
orqali 
0
‘quvchilarning badiiy didi o ‘stiriladi.
4. 
Mustaqil  ravishda  naqsh  chizdirish  orqali  o'quvchilarning 
ijodiy qobiliyati, fantaziyasi va tafakkuri o‘stiriladi.
5. 
0 ‘quvchilar  naqsh  chizish  darslarida  oigan  bilim  va 
malakalaridan  ijtimoiy  foydali  mehnat,  tunnush,  devoriy  gazeta 
chiqarish,  bayram  kiyimlarini  tayyoriash  va  boshqa  fan  darslarida 
foydalanadilar.
Dastlabki  naqsh  chizish  darslari  oddiy  geometrik  shakllar  va 
o‘simliklar tasvirlarini chizishdan boshlanadi.
Oddiy  naqsh  chizish  uchun  y o i  chiziq  chizib,  uni  bir  xil 
kattalikdagi  kvadratlarga  b o iish   kerak,  har  bir  kvadratning  to‘rt 
tomonini  teng  boiaklarga  b o iib ,  nuqta  qo‘yib  chiqiladi,  keyin  shu 
nuqtalardan  diagonal  chiziqlar yordamida  yana  kvadratlar yasaladi.  Bu 
kvadratlami oddiy qalam bilan tekis qilib bo‘yash mumkin.
219
www.ziyouz.com kutubxonasi

---