Rivojlanishi tarixidan

a) 
 Xorazmning kuchayishi; 
b) 
 Xorazmshohlar davlatining ijtimoiy va xo'jalik hayoti; 
v) Buxoro va Samarqanddagi qo'zg'olonlar. SHundan song o'qituvchi Xorazm 
viloyati tashkil topgandan to hozirgi kunga qadar bosib o'tilgan tarixiy  jarayon  va 
uning  kelajagi  haqida  qisqacha  ma'lumotlar  keltirib,  viloyat  va  uning  hududidagi 
jamoa  xo'jaliklari,  ovul,  qishloq,  rayon,  shaharlar  nomlarining  kelib  chiqishi 
haqidagi masalalarga batafsil to'xtalishi lozim. 
Biz  quyida  O'zbekiston  tarixi  kursini  o'qitish  jarayonida  Xorazm  vohasi 
bo'yicha  toponimikaga  oid  ma'lumotlardan  qanday  foydalanish  mumkin?  degan 
savolga  javob  berishni  maqsad  qilib  qo'ydik.  Toponimikaga  oid  ma'lumotlardan 
foydalanib o'tkaziladigan bir soatlik tarix darsining taxminiy rejasi keltiriladi. 
Darsni  tashkil  qilish:  a)  sinfning  darsga  hozirligini  kuzatish;  b)  o'quvchilar 
diqqatini darsga jalb qilish. 
O'tgan  mavzu:  «Turkiy  tilda  so'zlashuvchi  xalqlarning  shakllanishi»  degan 
mavzu  yuzasidan  o'quvchilarga  beriladigan  savollar:  a)  Xaritadan  turkiy  tilda 
so'zlashuvchi  o'zbek  xalqlarining  dastlabki  ajdodlari  yashagan  joylarni  ko'rsating; 
b)  Turkiy  tilda  so'zlashuvchi  xalqlar  ajdodlari  shakllanishini  necha  bosqichga 
bo'lish  mumkin?  Har  bir  bosqichga  ta  rif  bering;  v)  o'zbek  tilining  dastlabki 
shakllanishi qaysi lahja va tillardan kelib chiqqan edi? g) IX — XII asrlarda o'zbek 
xalqi  va  uning  tilining  shakllanish  jarayoni  xususiyatlarini  aniqlang;  d)  Tilning 
aniq shakllanishi qaysi rayon, shahar, voha va vodiylarda aniq sezilgan? 
O'quvchilar  yuqoridagi  savollarga  javob  berganlaridan  so'ng  o'qituvchi 
ulardan  Xorazmning  qaysi  hududlarida  hozirgacha  o'sha  turkiy  til  elementlari 
saqlanib  kelayotganligi  va  Xiva,  Xo'jayli  shaharlarining  hamda  Xorazm  so'zi 
qanday ma'noni anglatishini so'raydi. 
SHu  savollarga  olingan  javoblar  o'quvchilarning  shahar  tarixini  va  uning 
nomini o'rganishga bo'lgan qiziqishini orttiradi. Demak, o'qituvchi o'quvchi to'g'ri 
yorita Olmagan savollarni to'ldirib, o'tilgan mavzuni yangi mavzuga bog'laydi. 
YAngi mavzu. «XII — XIII asrlarda Xorazm davlatining kuchayishi». 
Mavzuning  maqsadi:  o'quvchilarga  Xorazmning  qadim-qadimdan  ma'lum  va 
mashhur  bo'lganligi,  Somoniylar  davrida  yarim  mustaqil  davlat  sifatida  uning 
tarkibiga  kirganligi,  uning  Ma'mun  ibn  Muhammad  davrida  qudratli  davlatga 
aylangani, ayniqsa Ma'mun ibn Ma'mun davrida fan va madaniyat g'oyat rivojlanib 
Xorazm akademiyasi tashkil topganligi tushuntiriladi. 
Darsning tarbiyaviy vazifasi: Bunda o'quvchilarga Xorazm yuksalgan davrda 
fan va madaniyatning nihoyatda rivojlanganligi, XI asrning eng mashhur qomusiy 
olimlari  bu erga jalb etilganligi,  bu erda  Abu  Ali  ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, 
Abu  Sahl  Masihiy,  mashhur  tabib  Abulxayr  Hammor,  yirik  riyoziyun  Abu  Nosir 
A'rrk  va  boshqa  atoqli  olimlarning  Ma'mun  ibn  Ma'mun  akademiyasini 
yaratganligi so'zlanib, o'quvchilarni o'z avlod-ajdodlariga  mehr-  muhabbat  va ona 
diyoriga sadoqatli inson bo'lib etishish ruhida tarbiyalashdan iborat. 

---

Dars o'tish uslubi: dars og'zaki bayon qilish uslubi bilan olib boriladi. 
Darsni jihozlash: O'zbekiston xalqlar tarixining IV jildligi A. Asqarov tahriri 
ostida  chop  etilgan  3  jildlik  O'zbekiston  xalqlari  tarixining  1-jildi,  uning  5-sinf 
uchun  yozgan  O'zbekiston  tarixi,  SH.  Karimov  rahbarligida  chop  etilgan 
«O'zbekiston  tarixi  va  madaniyati»  (ma'ruzalar  to'plami)  ko'rsatiladi.  O'zbekiston 
xaritasi atlas va al’bomlardan foydalaniladi. 
YAngi mavzuni o'tish rejasi