Reja: Qishloq xo’jaligining respublika iqtisodiyotidagi o’rni va ahamiyati

Jamoa va shirkat xo’jaliklari, ularning rivojlanishi

Qishloq xo’jaligida o`tgan asrning 80-yillari oxiri 90-yillari boshida jamoa xo’jaliklari hisoblangan 887 ta kolxoz faoliyat ko’rsatib, respublikada yyetishtirilayotgan yalpi qishloq xo’jalik mahsulotining 35 foizini berardi. Ularning iqtisodiy negizini jamoa mulki tashkil etardi. Lekin mulkchilikning bu shakli uning haqiqiy mazmuni, mohiyatiga mos emasdi. Chunki amaliyotda ular davlat tasarufida edi. Bunday hol bozor iqtisodi talablariga to’g`ri kelmasdi. Shu bois bozor iqtisodiga o’tish munosabati bilan tarmoqdagi davlat xo’jaliklari negizida shakllantirilgan jamoa xo’jaliklari bosqichma-bosqich qayta tashkil etila boshlandi.

Bu o`rinda eslatib o`tish kerakki, 1990 yillargacha ular qishloq xo’jaligini rivojlantirishga ma'lum darajada o’z hissalarini qo’shganlar. Ular o’sha yillarda tarmoqda yyetishtirilayotgan paxtaning 41 foizini, g`allaning 37 foizini, sutning 36 foizini berardi. Lekin ularning faoliyatlari ham davlat xo’jaliklari kabi to’liq davlat tomonidan boshqarilardi. Ya'ni ularda mahsulotlar yetishtirish jarayoni davlat mablag`lari hisobidan moliyalashtirilib, yyetishtirilgan mahsulotlarni davlat o’z tashkilotlari yordamida hukumat tomonidan belgilangan xarid baholarida majburiy ravishda sotib olar edi. Olingan yalpi va sof daromad esa hukumat tomonidan belgilangan tartibda taqsimlanar edi. Bunda jamoaning erki, huquqi to’liq e'tiborga olinmas edi. Demak, u xo’jaliklarda amalga oshirilgan iqtisodiy munosabatlar bozor iqtisodi munosabatlari talablariga mos emas edi. Bunday hollarni bartaraf etish maqsadida, avvalo, jamoa mulkchiligiga asoslangan jamoa xo’jaliklarida haqiqiy bozor iqtisodi munosabatlarini barpo etishga alohida e'tibor berildi. Bunda respublikada amalga oshirilayotgan yer islohotiga asoslangan holda mavjud jamoa xo’jaliklariga davlat mulki hisoblangan yer foydalanish uchun 10 yildan, 2004 yildan boshlab 30 yildan 50 yilgacha bo’lgan muddatga ijaraga berilgan. Ular yerdan foydalanganlik uchun belgilangan muddatda ijara haqi to’laydigan bo’lishdi. Ijara haqi 1999 yildan boshlab yagona yer solig`i shaklida to’lanadigan bo’ldi. Shu bilan birga «Mulk to’g`risida»gi qonun talabiga muvofiq u xo’jaliklarda haqiqiy jamoa mulkchiligi tashkil etilmoqda. Mulkchilikning bu shakli jamoa xo’jaliklari negizida shirkat xo’jaliklari tashkil etish orqali shakllantirilmoqda.