Reja Ishlab chiqarish texnologiyasi


Chekli xarajat va o`rtacha umumiy xarajat o`rtasidagi bog`liqlik



Download 1,71 Mb.
bet12/12
Sana26.02.2022
Hajmi1,71 Mb.
#465685
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
4 - mavzu. Ishlab chiqarish nazariyasi. Ishlab chiqarish xarajatlari

Chekli xarajat va o`rtacha umumiy xarajat o`rtasidagi bog`liqlik.
4-chizmaga qarasak, dastavval g`alati narsaga duch kelasiz. Qachonki chekli xara-jat o`rtacha umumiy xarajatdan pastroq bo`lsa, o`rtacha umumiy xarajat tushayotgan bo`ladi. Shuning aksi bo`lsa, o`rtacha umumiy xarajat oshadi. Firma xarajat chiziqlari-ning bu xususiyati namunada foydalanilgan o`ziga xos rasmlarga o`xshamaydi. U ham-ma firmalar uchun to`g`ri. Nima uchun bunday? O`rtacha xarajat va o`rtacha umumiy xarajat o`rtasidagi aloqa muhim natijaga ega: o`rtacha xarajat chizig`i o`rtacha umumiy xarajat chizig`ini o`zining eng pastki nuqtasidan kesib o`tadi. Lekin ikki chiziq tutash-gach, sezilarsiz narx o`rtacha umumiy xarajat chizig`idan tepaga ko`tariladi. Hozirgina muhokama qilganimiz sababli, o`rtacha umumiy xarajat ishlab chiqarishni bu darajasida ko`tarilishni boshlashi kerak.
Ko`pchilik firmalarda chekli mahsulot birinchi ishchi yo`llanganidan keyin, darrov faoliyatini boshlamaydi. Ishlab chiqarish jarayoniga bog`liq holda, 1- ishchiga qaragan-da 2- yoki 3- ishchida ko`proq sifatli mahsulot bo`ladi, chunki, ishchilar jamoasi topshi-riqlarni bo`lib olishlari mumkin va bitta ishchiga qaraganda unumliroq ishlaydilar. Fir-malar sifatli mahsulotni ishlab chiqarishni boshlashdan oldin, o`z tajribalarini oshirish uchun bu ko`rgazmalarni namoyish qiladilar. O`rtacha umumiy, o`rtacha o`zgarmas, o`rtacha o`zgaruvchan, chekli xarajatlarni biror-bir firma misolida 5-chizmada, o`rtacha umumiy xarajat (ATC), o`rtacha o`zgarmas xarajat (AFC), o`rtacha o`zgaruvchan xara-jat (AVC) va chekli xarajat (MC)larni o`z ichiga olgan holda ko`rsatilgan. Ishlab chiqa-rish hajmi pasayganda chekli mahsulot ishlab chiqarishda firmaning tajribasi oshadi, va diagrammada chekli xarajat egri chiziqlari pasayadi. Nihoyat, firma chekli mahsulot qis-qarishini tajriba qilganidan so`ng xarajatlar ko`tarila boshlaydi. Bu o`sish kombinatsiya-si keyinchalik chekli mahsulotning qisqarishini, va o`rtacha-o`zgaruvchan-xarajat dia-grammasini hosil qiladi. Bizning dastlabki misolimizdagi farqlarga qaramasdan, xara-jatlarlar tebranishining 3 ta xususiyatini eslab qolish uchun juda muhim:
 Chekli xarajatlar nihoyat ishlab chiqarish miqdori bilan birgalikda oshadi.
 O`rtacha-umumiy-xarajat “U” shaklida shakllanadi.
 Chekli xarajatlar egri chizig`i o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`ini minimum nuqta-sidan kesib o`tadi.

Ko’p firmalar chekli mahsulotni qisqartirishdan oldin uning oshishini tajriba qila-dilar. Natijada ular quyidagicha xarajat chizmasiga ega bo’ladilar. Chekli xarajatlar shu-ni bildiradiki, o’rtacha umumiy xarajat ko’tarilishni boshlashdan oldin tushadi.
Ko`pgina firmalar uchun o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlar o`rtasidagi umumiy xarajatlar taqsimoti vaqtga bog`liqdir. Masalan, FORD mashina kompaniyasi kabi ma-shina zavodi qisqa vaqt ichida FORD uning mashina zavodlari hajmi yoki sonini o`z-gartira olmaydi. Faqatgina u o`zining oldindan mavjud bo`lgan zavodlariga qo`shimcha ishchi xodimlar olish yo`li bilangina u ishlab chiqarayotgan mashinalar sonini ko`payti-rishi mumkin. Bu zavodlarning xarajatlari qisqa muddat ichida o`zgarmaydi, biroq bir necha yil davomida FORD yangi zavodlar qurib yoki eskilarini yopib zavodlar hajmini ko`paytirishi mumkin. Shuning uchun uzoq muddat ichida uning zavodlari xarajatlar o`zgaruvchandir.
Ko`pgina loyihalar qisqa muddat ichida o`zgarmas, uzoq muddat ichida o`zgaruv-chanligi sababli, firmaning qisqa muddatdagi xarajat egri chizig`i darajasi uzoq muddat-dagidan farq qiladi. 6-chizmada bunga bir misol berilgan. Chizmada kichik, o`rta va katta zavodlar uchun 3 ta qisqa muddatli o`tacha umumiy xarajat darajasi berilgan. Un-da shuningdek, uzoq muddatli xarajat darajasi berilgan, zavod xarajatlari ishlab chiqa-rish xarajatlariga moslashtirilgan.
Bu chizma qisqa va uzoq muddatli xarajatlar bilan bog`liqdir. Uzoq muddatli o`rta-cha umumiy xarajat egri chizig`i qisqa muddatli o`rtacha umumiy xarajatga qaraganda, ancha U shaklida egilgandir. Qo`shimcha qilib aytganda, hamma qisqa muddatli egri chiziqlar uzoq muddatli egri chiziqlar ustida yotadi. Bu xususiyatlar o`sishi firmaning uzoq muddatda ko`proq egiluvchan bo`lganligidadir. Natijada, uzoq muddatda, firma xohlagandek qisqa muddatli egri chiziqni tanlaydi. Lekin, qisqa muddatda avval tan-langan qisqa muddatli egri chiziqdan foydalanilgan bo`ladi. Ushbu miqdor bu misolda ishlab chiqarishda o`zgarish turli davr oralig`idagi xarajatlarni o`zgartirishni ko`rsatadi.

Uzoq muddatda o`zgarmas xarajatlar turli xil, o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`i qisqa muddatda uzoq muddatdagi o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`idan farq qiladi.
Qachonki Ford kuniga mashina ishlab chiqarishni 1000 ta dan 1200 taga oshirishni xohlaganda, qisqa vaqt ichida buning imkoni yoq edi. Lekin o`zining bu mavjud kich-kina zavodiga ko`proq ishchilarni yollash kerak edi. Kichik mahsulotlarni kamaytirish sababli, o`rtacha umumiy xarajat har bir mashina uchun 10000$ dan 12000$ ga oshdi. Uzoq muddat ichida Ford zavodining ham ishchi kuchini kengaytirdi, ham o`rtacha umumiy xarajat 10000$ ga qaytardi.
Firma o`z faoliyatini uzoq vaqt davom ettirishi uchun qancha vaqt kerak? Buning ja-vobi firmaga bo`liq. Firma o`zining ishlab chiqarish qobilyatini tartibga keltirishi uchun qancha vaqt ketishi haqida yagona javob yo`q. Mahsulot ishlab chiqarishga yaroqli fir-madagi sihlab chiqarish jarayonlari haqidagi muhim ma’lumotlarni uzoq muddatli o`r-tacha umumiy xarajat chizig`i o`zida namoyish qiladi. Ayniqsa, bu xarajatlar bir-biridan qanday farqlanishini aytadi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli o`rtacha umu-miy xarajat kamaysa, bu iqtisodiy samara deyiladi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli o`rtacha umumiy qiymat ham oshsa, bu noiqtisodiy samara deyiladi. Uzoq muddatli o`rtacha umumiy xarajat ishlab chiqarish darajasi bilan teng bo`lsa, bu o`zgar-mas samara deyiladi. Bu misolda Ford ishlab chiqarishni eng past darajalarida iqtisodiy
samaraga ega bo`ldi.
Download 1,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish