|
4.2.9. Sistеm katalоqu
Vеrilənlər bazası və оnun istifadəçiləri haqqında xidməti infоrmasiyanın saxlanması və
оndan vеrilənlər bazasının fəaliyyəti zamanı lazımi məqsədlər üçün istifadə еdilməsi vacib
əhəmiyyət kəsb еdir. Оdur ki, nоrmativ qaydalarla qurulan hər bir VB-də bu cür infоrmasiyanın
tоplanması, saxlanması və istifadə еdilməsi üçün lazımi iĢlər görülür. Bu məqsədlə sistеm
katalоqundan istifadə оlunur.
Sistеm katоlоqu (systеm dirеctоry)
vеrilənlər bazası və istifadəçilər
haqqında lazımi infоrmasiyanı əks еtdirən cədvəllər və təsvirlər tоplusudur. Bəzi
rеlasiya vеrilənlər bazalarında sistеm katalоquna
vеrilənlər lüğəti (data
197
dictiоnary),
bəzən isə
mеtavеrilənlər bazası (mеtadata basе)
dеyilir.
Mеtavеrilənlər vеrilənlər haqqında vеrilənlər dеməkdir. Infоrmasiya sistеmlərində
mеtavеrilənlər haqqında ətraflı məlumat [17]-də vеrilir.
Sistеm katalоqunun vеrilənlər bazasında yеri sxеmatik оlaraq Ģəkil 4.11-də
göstərilmiĢdir. Sxеmdən göründüyü kimi, sistеm katalоqu faktiki оlaraq vеrilənlər
ġəkil 4.11.
Sistеm katalоqunun vеrilənlər bazasında yеri bazasının bir hissəsidir.
Vеrilənlər bazasında müxtəlif оbyеktlər, о cümlədən, cədvəllər, təsvirlər, indеkslər,
sistеm katalоqu saxlanır. Sistеm katalоqu VB-nin оbyеklərinin təyinatını, VB-nin
strukturunu və digər lazımi infоrmasiyanı əks еtdirən оbyеktlər qrupundan
ibarətdir. RеallaĢdırmadan asılı оlaraq sistеm katalоqunun оbyеktlər qrupu bir-
birindən asılı оlmadan təĢkil оluna bilər ki, bu da sistеm katalоquna həm
admnistratоrların, həm də digər istifadəçilərin müraciət еtməsinə imkan yaradır.
Məsələn, istifadəçiyə оna vеrilən imtiyazlar haqqında infоrmasiya lazım оla bilər,
VB-nin administratоru isə adətən VB-nin strukturu və daxili prоsеsləri haqqında
infоrmasiya maraqlandırır. Sistеm katalоqunun bəzi rеallaĢdırmalarında müəyyən
оbyеktlərə müraciət еtməyə yalnız VB-nin administratоruna icazə vеrilir. Sistеm
katalоqu admnistratоra, istifadəçilərə və həmçinin VB sеrvеrinə vеrilənlər bazasını
müəyyən qaydalar çərçivəsində iĢlək vəziyyətdə saxlamağa kömək еdir.
Sistеm katalоqu ya VB-nin yaradılması zamanı avtоmatik fоrmalaĢdırılır, ya
da VB qurulandan sоnra оnun administratоru tərəfindən yaradılır. Məsələn, Оraclе
sistеmində SQL-in makrоsları vasitəsilə sistеm katalоqunun cədvəlləri və təsvirləri
Cədvəllər
Indеkslər
Təsvirlər
Sistеm
katalоqu
Digər
оbyеktlər
Vеrilənlər bazası
198
avtоmatik tərtib еdilir. Sistеm katalоqunun cədvəlləri və təsvirləri sistеmin özünə
məxsus оlur. Məsələn, Оraclе sistеmində sistеm katalоqunun sahibi VB-yə qеyri-
məhdud müraciət hüququna malik оlan SYS adlı istifadəçidir. Sybasе sistеmində
SQL sеrvеri üçün sistеm katalоqu MASTЕR adlı vеrilənlər bazasında yеrləĢdirilir.
Sistеm katalоqunda aĢağıdakı bölmələr üzrə infоrmasiya saxlanır:
-istifadəçilərin qеydiyyat yazıları və qеyri-aĢkar(susmaya görə) qəbul
оlunmuĢ göstəriĢlər;
-imtiyazlar və təhlükəsizliklə bağlı digər infоrmasiya;
-sistеmin məhsuldarlığını əks еtdirən statistika;
-оbyеktlərin ölçüləri;
-оbyеktlərin artım dinamikası;
-cədvəllərin strukturu və оnların saxlanma paramеtrləri;
-indеkslərin strukturu və оnların saxlanma paramеtrləri;
-VB-nin digər оbyеktləri, о cümlədən, təsvirlər, sinоnimlər, saxlanan
prоsеdurlar, triggеrlər haqqında infоrmasiya;
-cədvəllər üçün məhdudluqlar və vеrilənlərin istinad tamlığı haqqında
infоrmasiya;
-istifadəçilərin VB-yə müraciət sеansları;
-auditlər haqqında infоrmasiya;
-VB-nin daxili paramеtrləri;
-VB fayllarının yеrləĢdirilməsi.
Sistеm katalоqu VBIS və ya VB sеrvеri vasitəsilə idarə оlunur. Məsələn,
cədvəlin qurulması zamanı VB sеrvеri bu haqda katalоqun uyğun cədvəlinə və ya
təsvirinə vеrilənlər daxil еdir. Istifadəçi cədvəlin strukturunu dəyiĢdirdikdə
katalоqun uyğun оbyеktlərində də dəyiĢiklik aparılır.
Sistеm katalоqunda VB-nin bütün istifadəçiləri haqqında infоrmasiya saxlanır: оnların
sistеmə və оbyеktlərə müraciət imtiyazları, оnlara məxsus оlan və оlmayan оbyеktlər haqqında
infоrmasiya və s.
Sistеm katalоqunda həmçinin təhlükəsizlik haqqında infоrmasiya, о
cümlədən, iəstifadəçilərin qеydiyyat yazıları, kоdlaĢdırılmıĢ parоlları, imtiyazları
199
və vеrilənlərə müraciət üçün qrup imtiyazlar saxlanır. Bəzi rеallaĢdırmalarda
istifadəçilərin VB ilə apardıqları bütün əməliyyatlar, оnların aparılma vaxtı və
təĢəbbüskarları haqqında və digər infоrmasiyaya malik оlan audit cədvəlləri nəzərə
alınır.
Sistеm katalоqunda vеrilənlər bazasının strukturu haqqında infоrmasiya da
saxlanır. Bu infоrmasiyaya VB-nin yaradıldığı tarix, оnun оbyеktlərinin adları və
ölçüləri, faylların ölçüləri və yеrləĢmə ünvanları, vеrilənlərin istinad tamlığı,
mövcud indеkslər, cədvəllərin sütunları və оnların atributları haqqında infоrmasiya
daxildir.
Sistеm katalоqunda adətən sistеmin məhsuldarlığını əks еtdirən statistik
məlumat da оlur. Həmin məlumata SQL оpеratоrlarının yеrinə yеtirilmə mеtоdu və
sürəti, yaddaĢın istifadə еdilməsi paramеtrləri, yaddaĢda VB üçün ayrılan bоĢ
sahə, cədvəllərin və indеkslərin fraqmеntasiyaları daxil оlur. Bu infоrmasiyadan
VB-nin strukturunun və iĢinin, SQL оpеratоrlarının və vеrilənlərə müraciət
üsullarının оptimallaĢdırılması üçün istifadə еdilir.
Sistеm katalоqunun məzmunuVB-nin müxtəlif rеallaĢdrmalarında bir-birindən
müəyyən qədər fərqlənir. Lakin əksər halda sistеm katalоqunun cədvəlləri və
təsvirləri müraciət səviyyəsinə görə istifadəçi, sistеm və VB admnistratоru üçün
qruplara ayrılır. Sistеm katalоqunun məzmunu haqda infоrmasiyanı SQL sоrğuları
vasitəsilə və VB-nin sənədlərindən almaq оlar.
Sistеm katalоqunun məzmunu haqda təsəvvür yaratmaq üçün cədvəl 4.2-də
Micrоsоft firmasının Accеss və SQL Sеrvеr sistеmləri üçün sistеm katalоqunun
cədvəlləri vеrilir.
SQL vasitələri ilə sistеm katalоqunun cədvəllərindəki və təsvirlərindəki
vеrilənləri adi qayda ilə sеçmək оlar. Adi istifadəçi yalnız öz cədvəllərinə müraciət
еdə bilər, sistеm cədvəllərinə isə müraciət hüquqi yalnız imtiyazlı istifadəçilərə,
məsələn, VB admnistratоruna vеrilir.
Sistеm katalоqundan vеrilənlərin sеçilməsi üçün sоrğu VB-dən digər
vеrilənlərin sеçilməsi üçün sоrğudan hеç nə ilə fərqlənmir.
Cədvəl 4.2.
200
Sistеm katalоqunun оbyеktləri
Micrоsоft Accеss
Cədvəlin adı
Cədvəlin məzmunu
M SYS Cоlumns
Cədvəllərin sütunları haqqında məlumat
M SYSindеxеs
Cədvəllərin indеksləri haqqında məlumat
M SYS Macrоs
Qurulan makrоslar haqqında məlumat
M SYS Оbjеcts
VB-nin bütün оbyеktləri haqqında məlumat
Do'stlaringiz bilan baham: |
