R. RAJABOV
trakt vaqt o ‘tishi bilan tartibga solingan bilim bu - fan edi. Ijtimoiy ong
qachon odam (alohida individ em as, individlar to ‘plam i sifatida) o‘zini
o ‘rab turgan borliqdan ajrata olgan paytdan, o ‘zining o ‘m ini biiishi va
bu bilim lam i o ‘z-o‘zini saqlab qolish va rivojlanishi uchun m aqsadli foy
dalana olishidan boshianadi. A sta-sekin ijtimoiy, tabiiy va texnik fanlar
paydo bo‘lib, boyib bora boshladi. Ijtimoiy zakovatning qudratli to ‘lqini,
uning yadrosi-ilm iy bilim insonning o ‘z-o‘zini rivojlanishi, jam iyatning
dinam ik taraqqiyoti va uning tarixiy spiral aylanishlari bo ‘yichaharakati-
ga birinchi m anba sifatida chiqdi.
A gar o ‘ng yarim sham ing faoliyatini to ‘plangan natijasi fan b o ‘lsa,
m adaniyat chap yarim sham ing faoliyati m evasi, atro f dunyoni aniq
obrazli hissiy qabul qilishdir. U o 'z in i estetik baholash, g o ‘zallik va
xunuklikni qabul qilish, tabiatning m ukam m alligi va insonning g o ‘zal-
ligini tushunishdir. San’atning turli xil turlari (tasviriy san’at, haykalta-
roshlik, m e’m orchilik, m usiqa, vokal, xoreografiya, teatr, adabiyot, om
maviy axborot vositalari va kitob bosish) m adaniyatga kiradi. U lardan
bir nechtasi (qoyatosh tasvirlari, raqs, q o ‘shiq aytish) paleolit davrida
paydo b o ‘ldi. X X asrda esa faqat kino, video san ’ati paydo b o ‘ldi. M a
daniyatning boyligi v a turli xilligi insonni o ‘rab turgan dunyoning keng
qam rovli qabul qilishga, uni sam arali transform atsiya qilishga yordam
beradi.
Har bir jam iyat uchun axloq normalari doim o muhim orin tutib kel
gan. Ularsiz jam iyat yashay olmaydi. M a’naviy at sohasiga axloq norm a
lari to ‘plami, har bir kishining yurish-turishini yetuk baholash, uni bos
hqa oila a ’zolari va ijtimoiy guruhlar bilan o ‘zaro m unosabatlari kiradi.
Axloq normalari har bir kishining yurish-turishida nim a yaxshi, nima yo-
mon degan m ezonlam i beradi. Bu yurish-turish qoidalari oilaviy, milliy
an ’analar, diniy qonunlar, davlat uchun m uhim b o ig a n huquq norm alari-
da singdirilib, m ustahkam lanadi.
Nihoyat, kishilik jam iyatining siyosiy partiyalar, davlat, ularning fao
liyatini m aqsadlari m ajm uasi bo‘lgan m afkura ham ijtimoiy ong, m a’na
viy dunyo tarkibiga kiradi. M afkura diniy shaklda ham m avjud b o ‘ladi,
lekin uning sohasi m afkura bilan cheklanm aydi.
U yoki bu sivilizatsiyaning m a’naviy hayotining barcha sohalari
o ‘zaro aloqada, bir-biri bilan yaqindan b o g ia n g a n ijtimoiy ongning ha-
yotbaxsh harakatida m a’lum bir bosqichni ifodalaydi. 0 ‘tish davrlarida
m a’naviy soha tubdan «tozalanadi». Eskirib qolgan ilmiy paradigm alar
Do'stlaringiz bilan baham: