Raqobat va monopoliya. Reja

2. Monopoliyalarning iqtisodiy asoslari va ularning turlari.
Monopoliya – iqtisodiy faoliyatning biror sohasida (ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish, tijorat va h.k.) korxona yoki davlatning tanho hukmronligini ifodalaydi.

Monopoliyalarning kelib chiqish sabablari:

• 
  Kapitalning to`planishi va markazlashish.
  
• 
  Fan – texnika taraqqiyoti.
  
• 
  Davlatning ayrim faoliyat sohalarini qo`llab – quvvatlashi.
  
• 
  O`zaro kelishish.
  

Monopoliyaning turlari

• 
  Bozorni qamrab olish darajasiga ko`ra: sof monopoliya, oligopoliya, monopsoniya farqlanadi.
  

Sof monopoliya – tarmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi yakka hukmronlik holati hisoblanadi. Masalan: O`zbekiston havo yo`llari DAK, Toshkent aviatsita ishlab chiqarish birlashmasi.

Oligopoliya – tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati hisoblanadi. Masalan: O`zbekistonda sement (asosan Bekobod,Quvasoy, Ohangaron, Navoiy shaharlarida joylashgan) va h.k.

Monopsoniya – tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchilar soni juda ko`p bo`lib, ular tovar yoki xizmatlarning yagona iste`molchisi yoki xaridori mavjud bo`lgan sharoitdagi yakkahukmronlik holati hisoblanadi.