Radio jurnaliSTİKA

Yadda saxla:
Hər mövzunun 
iki və bəzən daha 
çox tərəfi var; 
yəni sosial, yeni 
mediadan aldığın 
informasiyanı, 
fotonu, videonu 
verilişdə verməzdən 
əvvəl düşün. 
Özəlliklə, canlı 
verilişdə. Əmin 
olmadığın, ya şübhə 
etdiyin məqam 
varsa, o materialı 
yayımlamaqdan 
vaz keç. Çünki 
bəzən yayılan 
informasiyanın 
o biri yönündən 
baxanda mənzərə 
tamam başqa ola 
bilər. Uzaqbaşı, 
qısa xəbər verib 
“müxbirlərimiz 
dəqiqiləşdirəcək”, 
“bu xəbəri filan 
yerdə paylaşırlar” 
kimi ifadələrlə 
nisbətən 
sığortalanmaq olar. 
Ən əsası, şərhlərdə 
özün anlamadığını 
birbaşa efirə 
oxuma!
Diffamasiya. 
Kimlərəsə 
şər atılırsa, 
dəqiqləşdirilməli, 
ittihamla bağlı qarşı 
tərəfin də fikri yer 
almalıdır. Bəzən 
elə canlı veriliş 
gedərkən məsələdə 
maraqlı bütün 
tərəflər tapılır,
onlar studiyaya 
telefonla bağlanır, 
öz fikirlərini 
bildirirlər. Əgər belə 
imkan yoxdursa, 
həssas məsələlərdə
adlardan, özəlliklə, 
azyaşlıların adlarını 
qeyd etməkdən 
qaçmaq lazımdır.
RADİO ÜÇÜN YAZMAQ
Radio üçün yazmaq desək də, amma bu da dinləyiciyə 
səs kimi çatır. Axı radio yalnız səslərə bağlıdır. Odur 
ki, biz qulaq üçün yazmağı öyrənməliyik. Radio 
üçün yazmağı öyrənməyin ən yaxşı yolu yaza-yaza 
öyrənməkdir. Bu elə vərdişdir ki, səhv etdikcə, 
üzərində işlədikcə, yiyələnirsən. İkinci əsas texnika 
yazdığını bərkdən oxumaqdır. Bu imkan verəcək ki, 
dinləyici üçün uyğun olmayan sözə, ifadəyə düzəliş 
edəsən.
Yazını doğru yazma yolları:
▪ KİSS (ing. Keep İt Short and Simple – yığcam və 
sadə ol ). Buna radionun qızıl qaydası da demək 
olar. Çünki radio boşboğazlığı və qəlizliyi sevmir. 
Axı dinləyicinin səsə yenidən qulaq asmaq imkanı 
yoxdur. 
▪ Cümlə uzundursa, onu iki yerə böl: ya iki qısa cümlə 
et, ya da “və”, “ancaq”, “amma” bağlayıcıları ilə fikri 
ikiyə ayır.
▪ “Nə zaman”, “harada”, “hansı” ilə başlayan tabeli 
mürəkkəb cümlələrdən qaç.
▪ Radio mətnində danışıq dilindən istifadə et, yəni 
dostunla danışır kimi yaz. Düşün ki, məsələn, uzaq 
bir kənddə yaşlı bir nənə səni eşidib anlayacaqmı?
▪ Mürəkkəb sözlərdən istifadə etmə: onlarla nitqin 
daha təsirli və ya ağıllı görünə bilər, amma dinləyici 
anlamayacaqsa, onların heç bir xeyiri yoxdur. Termin 
istifadə edirsənsə, açılışını söylə.
▪ Yazdığını həmişə hündürdən oxu, başqa bir nəfər 
də oxusa, lap əla: onlar və ya sən yazılanları 
anlamadınızsa, yazılanı rahatlıqla oxumaq mümkün 
deyilsə, rahat oxunulana və eşidilərkən yaxşı 
səslənənə kimi yenidən yaz və düzəlişlər et.
Necə yazaq, nədən başlayaq?
Yaxşı ssenarinin kökü yaxşı plandır. Əgər səs yığımında 
qarışıqlıq varsa, mətnin yazılması da çətinləşəcək. Plan 
reportyor üçün gedəcəyi yolu cızmaq kimidir. Fokusun 
müəyyənləşməsi, konkretlik deməkdir. Bunları həll 
etmisənsə, o zaman mətnində nələrin necə yer 
alacağını artıq bilirsən.
Mətn yazmaq üçün bir neçə addım:
Radio üçün yazmaq, qeyd olunduğu kimi, oxucu 
üçün deyil, dinləyici üçün yazmaqdır. Radio dinləyici 
mətninizi bir dəfə eşidir və eşitdiyi anda onu 
anlamalıdır. Qəzet oxucusu başa düşmədiyi cümləni 
qayıdıb iki-üç dəfə oxuyursa, bilmədiyi sözü lüğətdən 
baxıb öyrənirsə, dinləyicinin radiodan eşitdiyi 
informasiyanı yenidən dinləmək imkanı yoxdur. 
Üstəlik, qəzet oxucusunun informasiyanın qavrayışını 
özünə uyğunlaşdırmaq imkanı var. Bəziləri asta-asta 
oxuyur, bəzilərinə isə mətni sadəcə nəzərdən keçirmək 
yetir. Radioda isə dinləyicilərin informasiyanı dinləmə 
sürətini informasiyanı oxuyan müəyyən edir.

---