Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar

Ekologik halokat – insonlar faoliyati natijasida tabiatga zarar yetkazilishi va bu zarar insoniyatning keyingi hayoti uchun jiddiy xavfni keltirib chiqarishini bildiradi (masalan, gaz, neft avariyalari, keng masshtabli o‘rmon yong‘inlari).

Boshqa og‘ir oqibatlar deganda, bir necha shaxslar sog‘lig‘iga og‘ir shikast yetkazilishi, transport tizimining uzoq muddatda izdan chiqishi, portlash yoki yong‘in natijasida uylar va boshqa inshoot-larning vayron bo‘lishi va shu kabi holatlar tushuniladi.

Qonun doirasida belgilangan asosli tavakkalchilik chegarasidan chetga chiqish esa O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 55-moddasi “e” bandiga, ya’ni shaxsning ijtimoiy foydali maqsadi bo‘l-ganligi tufayli jazoni yengillashtiruvchi holatlar qatoriga kiritilgan.

Kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq asosli tavakkalchilik holatida zarar yetkazishni oxirgi zarurat holatida zarar yetkazishdan farqlay olish uchun quyidagi belgilarga e’tibor berish kerak:

Oxirgi zaruratda xavf manbai mavjud bo‘lib, qilmishning o‘zi zararni bartaraf etishga qaratilgan bo‘ladi, asosli tavakkalchilikda esa qilmish tahdid soluvchi xavf bilan shartlanmaydi, u ijtimoiy foydali maqsadga erishishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.

Oxirgi zaruratda yetkazilgan zarar bartaraf etilgan zarardan kamroq bo‘lishi kerak, asosli tavakkalchilikda esa zararning hajmi tavakkal qiluvchi shaxs qilmishini baholashda unchalik ahamiyatga ega emas.

Tavakkalchilik bilan bog‘liq qilmishlar asosida zarar yetkazish ehtimoliy bo‘lib, oqibatning kelib chiqishi zarur hisoblanmaydi, oxirgi zaruratda esa zarar yetkazish ko‘proq zarar yetkazilishidan qutulish-ning yagona vositasidir.

1^ O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi plenumi qaroridlarining to‘plami 1991-1997-yil.”, // –Т.: Sharq, 1997., 69-bet.