Qarshi muhandislik iqtisodiyot

hajm, uzunlik, elektr qarshilik, termoelektr yurituvchi 
kuch, nurlanishning energetik ravshanligi
va hokazolar kiradi. 
Temperatura o‘lchaydigan asbobni 1598 yilda Galiley birinchi bo‘lib tavsiya 
etgan. So‘ngra M.V. Lomonosov, Farengeytlar termometr ishlab chiqishdi. 
O‘lchanayotgan temperaturaning son qiymatini topish uchun temperaturalar 
shkalasini o‘rnatish, ya’ni sanoq boshini va temperatura oralig‘ining o‘lchov 
birligini tanlash lozim. 
Kimyoviy toza moddalarning oson tiklanadigan (asosiy reper va tayanch) 
qaynash va erish nuqtalari bilan chegaralangan temperatura oralig‘idagi qator 
belgilar temperatura shkalasini hosil qiladi. By temperaturalarga 
t'
va 
t"
qiymatlar 
berilgan. U holda o‘lchov birligi 
1 gradus = 
n
t
t



.
(4.2) 

---

22 
bu yerda 
t'
va
t"
— oson tiklanadigan o‘zgarmas temperaturalar;
п — t", t' 
tayanch nuqtalar orasidagi temperatura oralig‘i bo‘linadigan butun son. 
Temperatura shkalasining tenglamasi 
),
(
t
t
v
v
v
v
t
t












(4.3) 
bu yerda 
t'
va
 t"
— moddaning tayanch nuqtalari (760 mm sim. ust. bosimida 
va og‘irlik kuchining 980,665 sm/s2 tezlanishida muzning erish va suvning 
qaynash temperaturalari); 
v
' va
v" – t’, t"
temperaturalardagi moddaning 
(suyuqlikning) hajmi;
 v – t
temperaturadagi moddaning (suyuqlikning) hajmi. 
Tabiatda hajmiy kengayishi va temperaturasi chiziqli bog‘langan suyuqliklar 
bo‘lmaydi. Shuning uchun temperaturalarning ko‘rsatishi termometrga solinadigan 
moddaning (simob, spirt va boshqalar) tabiatiga bog‘liq. Fan va texnikaning 
rivojlanishi bilan yagona termometrga solinadigan moddaning birorta xususiyati 
bilan bog‘lanmagan temperatura shkalasini yaratish zaruriyati paydo bo‘ladi. 1848 
yilda ingliz fizigi Kelvin termodinamikaning ikkinchi qonuni asosida yangi 
temperatura shkalasini tuzishni taklif qildi. Termodinamik temperaturalar 
shkalasining tenglamasi: 
0
0
0
100
100



Q
Q
Q
T
(4.4) 
bu yerda 
Q
100
va