Qabul qilingan qisqartmalar ro’yxati

Jadval-1.1.
Gidroliz jarayonida kislotalarning harakterini selluloza polimerlanish darajasiga ta’siri

Gidroliz uchun olingan katalizator	Sellulozaning o’rtacha PD
	6 soatda		1226 soatda
Sulfat kislota	700	100
Xlorid kislota	445	150
Nitrat kislota	480	155
Natriy bisulfat	905	175
Fasfat kislota	1420	255
Chumoli kislota	1540	395
Sirka kislota	1680	670
Natriy bisulfit	1620	990
Borat kislota	1640	1390
Suv	1640	1640

Ushbu jadvaldan ko’rinib turibdiki ,keltirilgan qiymatlar 0,1N kislotalar va ularning nordon tuzlari ta’sirida 53⁰C da sellulozani gidrolizga uchratishdan olingan ma’lumotlar bo’lib ,gidroliz jarayonining tezligi turli moddalarda turlicha bo’ladi.Uning turli bosqichlarda bo’lishi quyidagi 3 hil sababga ko’ra tushintiriladi:

1. 
   Selluloza preparatlari struktura elementlarining bir hilda joylashmaganligi;
   
2. 
   Selluloza makromolekulasidagi glukozid bog’lanishning mustahkamligi har hil bo’lishi;
   
3. 
   Selluloza makromolekulalari orasiga turli moddalarning turlicha tezlikda birikishi va ularning tabiati har hil bo’lishi.
   

Selluloza, asosan, gomogen sistemalarda konsentrlangan mineral kislotalar ishtirokida gidrolizlanadi. Chunki selluloza va uning gidrolitik desruksiyalanishi natijasida hosil qilingan mahsulotlar konsentrlangan mineral kislotalarda eriydi. Mineral kislotalardan konsentrlangan fosfat kislota selluloza uchun harakterli erituvchidir. Chunki u sellulozaga sekin ta’sir etadi. Shuning uchun sellulozaning polimerlanish darajasini aniqlashda fosfat kislota ishlatiladi. Bunda selluloza preparatlarini fosfat kislotada eritib ,eritmaning qovushqoqligi va preparatlar turli fraksiyalarga ajratiladi.
Selluloza gidrolizining 65% li sulfat kislotadagi tezligi uning konsentrlangan fosfat kislotadagi tezligidan 200 marta ortiq. Shuning uchun 20⁰C dagi sellulozaning gidroliz reaksiyasi tezligining konstantasi sulfat kislota uchun K=0,23·10⁴ bo’lsa, fosfat kislota uchun K=1,7- 1,5 ·10⁶ sekund atrofida bo’ladi. Keyingi vaqtlarda gidroliz uchun ftorid kislotaning konsentrlangan eritmasi ishlatilmoqda. Chunki bunday kislota bilan sellyulozani gidrolizlash boshqa konsentrlangan kislota yordamida gidrolizlashga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega bo’lishi bilan boshqalardan farq qiladi:

1. 
   Jarayonning uzliksizligi va gidroliz reaksiyasining katta tezlikda borishi;
   
2. 
   Monosaharidlarning parchalanishi bilan bog’liq bo’lgan oraliq mahsulotlarning hosil bo’lmasligi;
   
3. 
   Gidroliz jarayoni tugagandan so’ng sistemadagi ftorid kislotaning bug’ bosimi yuqori va qaynash temperaturasi pastligi sababli oson regeneratsiya qilinishi va boshqalar shular jumlasidandir.
   

Lekin usulning kamchiliklari ham bor. Yani bu usul bilan ishlashda gidroliz olib borilayotgan apparatlar oson korroziyalanadi. Shuning uchun bunday apparatlar korroziyaga chidamli materiallardan tayyorlanadi.
Sellulozani gidrolizlab glyukoza hosil qilish uchun gidroliz jarayoni yuqori temperaturalarda suyultirilgan kislotalar ishtirokida olib boriladi. Suyultirilgan kislotalardan xlorid kislotaning suvdagi eritmasi katalitik aktiv hisoblanadi. Lekin gidroliz jarayonida ko’pincha sulfat kislota eritmasi ishlatiladi. Gidroliz tezligiga har hil kislotalarning turlicha katalitik aktivlik ko’rsatishi quyidagi 1.2.- jadvalda ko’rsatilgan: