Psixologiya tarixi

Qon suyuqligi bosimi bo’lsa-sangvinik temperament

Organizmda linfa suyuqligi bo’lsa-xolerik temperament

Agar organizmda sariq o’t suyuqligi bosimi bo’lsa-flegmatik temperament

Organizmda qora o’t suyuqligi bo’lsa-melanxolik temperament

Gippokratning bu ta’limoti XX asrning boshlariga qadar (Pavlov ta’limotiga qadar) psixologiya, meditsina va falsafa fanlarida eng asosli ta’limot hisoblangan. Gippokrat o’zining fikrlari bilan antik falsafadagi ta’limot jon haqidagi ta’limotining meditsina nuqtai nazardan boyitdi va antik falsafaga qarama-qarshi ravishda jonning vujudga kelishi asosini meditsina fani nuqtai nazaridan aniq tasvirlab beradi.

Hozirgi kunda Gippokrat ta’limotida qisman bo’lsa ham Sxlolastika bulishi bilan bir qatorda, o’z zamonasiga nisbatan juda oldinlab ketish xususiyatini ta’kidlaganmiz. Bizning 1-P asrda boshqa bir qator, ya’ni Rimlik vrach Galon antik falsafadagi fikrlarni hisobnga olgan holda va o’zidan oldingi tibbiyot vakillari Kartonskiy va Gippokratning ta’limoti to’liq o’rgangan holda o’z zamonasiga nisbatan ancha oldin fikrni ilgari surgan. U dastlab nerv yo’lari haqidagi fikrlarni yuzaga keltira boshladi. Gallening fikricha xuddi shu nerv yo’llari jonning vujjudga kelish asosi degan fikrni ilgari surdi.

Jon haqidagi ta’limot o’zining rivojlanish tarixida meditsina sohasidagi bu yutuqlariga qaramasdan falsafiy nuqtai nazarga ko’proq bog’liq ekan. SHuning uchun falsafa sohasidagi g’oyalar psixologiya tarixining birinchi bosqichida asosiy o’rinni egallaydi. Psixologiya tarixining ikkinchi bosqichi U-USH asrni, davrni o’z ichiga olib, bu davrda jon haqidagi ta’ilmot asosan falsafiy nuqtai nazardan qaralgan. SHunga qaramasdan bu davrda jon haqidagi ta’limot bo’yicha turli mexanistik qarashlar vujudga kela boshladi. Bu davrda vujudga kelgan sxolastika, Stoydlarning dunyoqarashlari va jonning vujudga kelishi oddiy mexanizmlarning ishi degan tushunchani tushunishi dunyoqarashlar vujudga keladi va bularning hammasi psixikani o’rganishda Tomik psixologiyaning shakllanishidir.

-SHunday ekan psixologiyani o’rganish bizning eramizgacha bo’lgan davrdanoq buyuk mutafakkirlar va faylasuflar jon haqidagi va ruh, tana haqidagi ta’limotlarning, ularning vujudga kelishi va keyinchalik esa olimlar tomonidan yanada chuqurroq o’rganilib chiqilib, psixologik faniga asos solindi. SHu bilan birga bu ilmiy g’oyalar asrdan asrga qadar to’ldirilib, boyitilib bizgacha etib keldi.