Psixologiy asi


bet81/209
Sana16.03.2022
Hajmi
#494089
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   209
Bog'liq
Tibbiyot psixologiyasi, Ibodullayev Z., 2009

id, ego
va 
super-ego.
«Id» - bu 
instinktlar. U ongdan xolis. «Ego» - bu Men. Uning ongi bor. «Super­
ego», y a ’ni Super-m en - bu odam ni o ‘rab turgan m uhit, jam iyat. U 
o d a m n in g x u lq -a tv o rin i « y u q o rid a n » n a z o ra t q ilib tu ra d i. Bu 
tushunchalam ing har biriga ta ’rif berib chiqamiz.
Id yoki instinktlar. Z. Freydning fikricha, evolyutsiyaning dastlabki 
bosqichida o ‘z-o‘zini saqlash, ya’ni ovqat izlash instinkti odamning xulq- 
atvorini belgilab bergan, shu bilan parallel holda yoki biroz so ‘ng bu 
funksiyani k o ‘payish instinkti, ya’ni seksual instinkt bajara boshlagan. 
Bu instinktlar «id» ning o'zginasidir. «Id» ongda aks etmaydi, u ong 
ostida joylashgan, to ‘g‘rirogM, ong ostiga tiqishtirilgan. «Id» qoniqish 
prinsiplariga asoslanib faoliyat ko'rsatadi. Bu yerda jinsiy qoniqish alohida 
o ‘rin tutadi. Z. Freyd jinsiy mayl tushunchasini bag ‘oyat kengaytirib 
yuboradi. Y a’ni Z. Freyd ta ’limoti bo'yicha jinsiy mayl odamning xatti- 
harakatini tugMlganidan buyon boshqarib keladi. Z.Freyd 
«Qondirilmagan
his-tiiyg'u yo k i maylning ruhiy quvvati ong ostida to'planib boradi va o'z
29-rasm. Psixoanalitiklar «Men», «Super-men» va «Id» orasidagi 
munosabatlarni qaltis joyda otni boshqarayotgan chavandozga 
o‘xshatishadi; «Men» - bu chavandoz, «Super-mcn» - atrof-muhit, 
«Id» - katta kuchga ega ot.
134


ifodasini topishga urinadi»,
deb fikr yuritadi. Mayllar ichida u libidoni 
asosiy o ‘ringa qo‘ygan.
«Id» doimo «men» va «super-men» bilan murosasiz jang olib boradi, 
chunki ular «id» ni doimo nazorat qilishga intiladi. «Id» kuchli energiyaga 
ega b o ‘lsa-da, «men» uni ong ostidan suzib chiqishiga yo‘l qo'ym aydi. 
Shuning uchun ham «id» tajovuzkordir.
«M en» nazoratni t o ‘la q o ‘lga olgunga q a d a r in stin k tlar g o ‘yoki 
odam ning hayot tarzini, ya’ni xulq-atvorini belgilab bergan.
«M en»ning rivojlanishi odam ning hayot tarzini o'zgartirib yubordi 
va u n in g x u lq -a tv o rin i n a z o r a t o s tig a o ld i. S h u n g a q a ra m a y , 
psixoanalitiklar «id» ga odamning hayot tarzini belgilab beruvchi asosiy 
m anba sifatida qarashadi.
«Id» o ‘z g a rm as, «m en» esa r iv o jla n ib b o ra d i. O d am b o s h q a
jonzotlardan aql-zakovatning, ya’ni ongning borligi bilan farq qiladi. 
D em ak, ong «men» d em akdir. A gar odam faqat «id» ga b o 'y su n ib
yashaganida edi, uning hayot tarzi hayvonlarnikiga o ‘xshab qolardi. 
Vaholanki, odam faoliyati ongli jarayondir va u o ‘z xatti-harakatlarida 
ham asosan ongga tayanadi.
P six o an a litik la r o dam ni, a n iq ro g ‘i uning ruhini tirik hu jay rag a 
o'xshatishadi. Bunda hujayraning tashqi pardasi «men» bo'lsa, uning 
ichki tarkibi «id» dir. H ujayraning ichida m oddalar almashinuvi natijasida 
k atta energiya to'planadi va kuchli energiyaga ega bo'lgan «id» tashqariga 
yorib chiqqisi keladi. Bunga esa hujayraning tashqi pardasi, y a ’ni «men» 
yo‘l qo'ym aydi. Xo‘sh unda «Super-men» nima? M a ’lumki, hujayralar 
to ‘plami to'qim ani, to'qim alar a ’zolam i, a ’zolar esa organizmni tashkil 
qiladi. Dem ak, «Super-men» barcha «men»larning yig'indisidir. H ujayra 
organizm da hayot kechirgani kabi organizm ham hujayrasiz yashay 
olm aydi. O rganizm - bu «super-m en». «Super-m en» - bu ja m iy a t, 
m a d a n iy a t, axloq va din n ing ta la b la r i. «Super-m en» «men» b ila n
birgalikda seksual xususiyatlarga boy bo'lgan «id» ni nazorat qiladi va 
ular orasidagi ziddiyatlami kuchaytiradi.
Z.Freydning fikriga k o 'ra, nevrozlarning kelib chiqishiga «Super-men» 
va «men» sababchi. Psixoanalitiklar nevrozlam i psixoterapevtik yo'l bilan 
davolashda aynan mana shu nazoratni kam aytirish yoki to'xtatishga va 
shu yo'l bilan «id» ning ongga suzib chiqishiga yordam berishadi. Buning 
natijasida «id» ning tajovuzkorligi pasayib, nevroz belgilari chekinadi.
Z. Freyd «men» va «id» orasidagi m unosabatlarni chavandoz bilan ot 
orasidagi m unosabatlarga qiyoslab ham tushuntirib bergan (29-rasm). 
Freydgacha A.Shopengauer xuddi shunday qiyoslashni iroda va tafakkur 
orasidagi m unosabatlarni o'rganish uchun ishlatgan edi. Chavandoz otni 
o'zi boshqarsa-da, faqat uning quvvati hisobiga harakatlanadi. K erak
135


paytda chavandoz o'zanni q attiq ushlab otni to‘xtatishi va o ‘zi istagan 
tomonga yo'naltira olishi zarur, aks holda u yiqilib qattiq jaro h a t oladi 
yoki halok bo'ladi. Ba’zi vaziyatlarda qachon to'xtash va qaysi tomonga 
yurish kerakligini chavandoz emas, balki otning o'zi tanlaydi. M asalan, 
chavandoz uxlab qoladi, charchaydi yoki kasal bo'lib qoladi.
«Men» (chavandoz) ning ahvoli «id» (ot) ning ahvoliga qaraganda 
biroz m urakkabroq. Chunki «men» bir tom ondan atrof-m uhitning, y a’ni 
tashqi olamning qonun-qoidalariga amal qilishi, ikkinchi tom ondan esa 
kuchli ot («id») ni boshqarishi kerak. «Men» ham tashqi olamning, y a ’ni 
«super-men»ning talablarini, ham «id»ning ehtiyojlarini qondirishi uchun 
doim xavotirda yashaydi. Bu talablarni bajarish uchun «men» doim sergak 
turishi kerak, ular bajarilm asa, aybdorlik hissi aynan uning bo'yniga 
tushadi. Dem ak, «men» doim o o'zini him oya qilish yo'llarini izlaydi. 
Z. Freyd nevrozlarning kelib chiqishini ushbu ziddiyatli m unosabatlardan 
izlagan.
Keyinchalik Z. Freyd yaralangan harbiy xizmatchilarda ham nevroz 
va isteriya holatlarini kuzatadi. Bu kasalliklarni jinsiy mayl bilan izohlab 
bo'lmasdi, albatta. Endi Z.Freyd ong ostiga qam algan va qondirilmagan 
ehtiyojlarni boshqacha y o 'l bilan qondirish y o 'llarin i izladi, y a ’ni u 
seksual faoliyatni b o sh q a faoliyat bilan alm ashtirish (sublim atsiya) 
m um kinligini ilgari surdi. Bu faoliyat nima? U nda axloq qonunlariga 
zid kelmaydigan faoliyatlar (fan, m adaniyat, sport, ijod va h.k) kiradi. 
Bu nazariyani Z. Freydgacha ham o'rganishgan. Biroq Z. Freyd insoniyat 
yaratgan madaniy boyliklarni ana shu xil evrilish (sublimatsiya) mahsuli 
deb bildi.
U m u m an o lg a n d a , p s ix o a n a iitik y o 'l b ila n d a v o la s h n im a g a
asoslangan? Oddiyroq qilib tushuntirganda, psixoanaiitik bilan yoliz 
qolgan mijoz o'zini erkin qo'yib, ko'zlarini yarim yumgan holda yotadi 
yoki bemalol o 'tira d i va xayoliga kelgan barcha fikrlarini oqizm ay- 
tomizmay so'zlab beradi. Bu yerda birorta ham sir qolmasligi va bemor 
u yalm asligi k erak . M a ’n o li s o 'z la rm i, m a ’nosizm i, b em o r u la rn i 
psixoanalitikka ochib tashlashi kerak, zarur bo'lsa, bu maqsadga erishish 
uchun gipnoz ham qo'llaniladi. Ana shundagina, Z. Freyd ta ’biri bilan 
aytganda, ruhiy poklanish, ya’ni «katarsis» ro'y beradi va tuzalishjarayoni 
jadal kechadi. Z. Freydning fikricha, eng muhimi m azkur assotsiatsiyalar 
ong tomonidan boshqarilmasligi kerak va bemor fikrini erkin ifodalashi 
zarur. Psixoanalitiklarning t a ’kidlashicha, ana shundagina ong ostiga 
qam algan xo h ish -istak lar va ong to m o n id an taqiq lang an ziddiyatli 
m uam m olar o'z yechimini topadi va natijada nevroz chekinadi.
136



Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish