|
3.Trening guruhi boshlovchisining asosiy rollari.
Trening guruhi tashkil
etilgan kundan boshlab unda qatnashuvchilar o'rtasida rollarni faol taqsimlash
amalga oshiriladi. Aksariyat trening guruhlarining rivojlanishi davomida bir
yoki bir nechta etakchilar yuzaga kela boshlaydi. Bir guruhda bir nechta rahbar
etakchilar paydo bo'lgan taqdirda, ularning ortasida yanada shiddatli o'zaro ta'sir,
ehtimol, nizolarninig payda bo’lishi muqarrar. O'zini lider deb da'vo qiladigan
shaxs psixologik jihatdan mukammallikka intiladi va qoida tariqasida guruh
faoliyatida boshqalardan ustunlikka erishadi. Lider, treningning boshqa
ishtirokchilariga nisbatan odatda faolroq va ko'p hollarda guruh dunyoqarashini
his qiladigan, guruh qadriyatlari va guruh me'yorlarini tushunadigan shaxs
bo’lishi talab etiladi. Qachonki, guruh manfaatlarini his qilib, nazoratga olib,
a'zolarning harakatlarini aniq kuzatib, guruhning umumiy manfaatlarga zid
kelmasligi va guruhning hamjihatligini buzmaslikka harakat qilgan lidergagina
ishonch hosil qiladi.
Rahbarlik va liderlik guruh boshqaruvi bilan bog'liq bo'lgan ikkita asosiy
tushunchadir. Rahbarlikdan farqli o'laroq, liderlik psixologik xususiyatga ega va
guruh ichidagi hodisa sifatida norasmiy munosabatlar tizimida alohida o'rin
tutadi. Rahbarlik va liderlik tushunchasini turlicha izohlagan B. Karlof va S.
Sedeberg rahbarlikni odamlarning shaxsiy fazilatlari bilan bog'liq bo'lmagan
128
rasmiy imperial pozitsiya, liderlikni esa murakkab tushuncha sifatida quyidagi
xususiyatlarini keltirib o’tadi:
21
- insoniy fazilatlar bilan bog'liqlik;
- izdoshlarni qollab – quvvatlash jarayoni;
- inson faoliyati natijasi.
Trenerlik va liderlik tushunchalarini taqqoslagan olim B. D. Parigin
ularning mavqeining quyidagi umumiy va farqlovchi xususiyatlarini
ta'kidlaydi
22
1. Lider norasmiy ravishda tayinlanadi va asosan guruh ichidagi
munosabatlarni tartibga soladi, rahbar rasmiy ravishda tayinlanadi yoki
saylanadi va guruhning rasmiy munosabatlarini tartibga solishga chaqiriladi.
2. Trenerlik fenomeni kamroq barqarordir, liderlik nomzodi guruh hayotiga
va undagi kayfiyatga ko'proq bog'liq bo’lib, rahbarlikka qaraganda barqarordir.
3. Trener bir nechta ijtimoiy rollarni bajaradi, shu jumladan tashqarida
guruhning vakili hisoblanadi. Liderning faoliyati guruh ichidagi munosabatlar
va o'zaro ta'sirlar bilan cheklangandir.
4. Guruh treneri, liderlardan farqli o'laroq, liderda bo'lmagan aniqroq
sanktsiyalar tizimiga ega.
5. Trenerga huquqlar beriladi va u guruh faoliyati, uning natijalari, shu
jumladan qonun oldida javob beradi.
6. Lider shunga o'xshash huquq va vakolatlarga ega emas va guruh ishi
uchun, undagi barcha narsalar uchun javobgar bo'lmaydi.
Ijtimoiy psixologiyada liderlik turlarini tavsiflash va tasniflashga turli xil
yondashuvlar mavjud. Ulardan biri doirasida trenerningning umumiy psixologik
xususiyatining asosiy tarkibiy qismlari qyidagilardan iborat bo’ladi: hissiyotlilik,
samaradorlik va xabardorlik..
Shuningdek, treningning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, uni
o'tkazish zarurati tashkilot rahbariyati tomonidan tan olinishi va boshlanishi
kerak. Ushbu turdagi amaliy ishlarga ixtisoslashgan tashkiliy psixologning roli
shunchaki “buyurtma qilingan” xizmatlarni taqdim etish bilan cheklanmaydi.
O'qituvchi o'zi kerakli bilim, ko'nikmalarga ega bo'lgan, tayyor va ularni
boshqalarga qanday etkazishni biladigan bo’lishi kerak. U o'z talabalari
tomonidan voqelikning yangi sohasini o'zlashtirish jarayonida faol ishtirok
etishi, uni boshqarishi, ish natijalari uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olishi
kerak. Uning vazifalari, shuningdek, o'qishga yuborilgan odamlar uchun
21
Карлоф Б., Седеберг С.
Вызов лидеров. — М.: Дело. 1996.
22
Парыгин Б. Д.
Основы сотсиально-психологической теории. — М., 1971. — С. 310.
129
buyurtmachilar tashkiloti rahbariyatining javobgarligini shakllantirishni o'z
ichiga oladi. Bu tashkilot xodimlarining ortib borayotgan salohiyatidan samarali
foydalanish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish uchun murabbiyning
ma'muriyat bilan birgalikda ish olib borishda ishtirok etishini anglatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
