План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

ISSUE 9. SENTABR 
Название публикации: ЛЕКСИК 
ПРЕСУППОЗИЦЯНИНГ МОХИЯТИ, 
ИФОДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ 
 
ФИО автора: : Махмудов Шухрат 
Абдулазизович 
Наманган давлат университети илмий 
изланувчиси. 
Aннотация: Ушбу ма
қолада
 
айрим 
лексик бирликлар семантик хусусияти 
асосида гапда пресуппозицияни 
ифодалаш имкониятига эга бўлиши, 
баъзи лексик бирликлар уларнинг 
семантик-функционал хусусиятидан 
келиб чиққан ҳолда пресуппозицияни 
ифодалаш вазифаси юклатилиши 
хусусида фикр боради. Пресуппозиция 
ифодаловчи лексик бирликларни 
қуйидаги турларга ажратилади. 
Калит сўзлар:
лексик бирликлар, 
контекст, нутқ вазият, антонимлик, 
уядошлик 
 
Тилда лексик пресуппозиция лексема 
маъноси билан боғлиқ ҳолда намоѐн 
бўлади. Ушбу ҳолат бевосита 
пресуппозиция ифодаловчи лексик 
бирликларни жумла таркибида, бошқа
бирликлар қуршовида ўрганиш 
лозимлигини кўрсатади.
Ўзбек тили лексик бирликлари маъновий 
хусусиятларига кўра, яъни нутқда янги 
маъно қирраларига эга бўлиши
жиҳатидан бошқа тил бирликларидан 
алоҳида ажралиб туради. Шу сабабли 
айрим лексик бирликларнинг семантик 
табиатини ҳар доим ҳам контекст, нутқ 
вазиятидан ажратиб тўлақонли аниқлаб 
бўлмайди. Семантик хусусияти 
прагматик таҳлиллар асосида
очиладиган бундай лексик бирликларни 
контекст, нутқ вазият билан боғлиқ ҳолда 
ўрганиш мақсадга мувофиқ. Мана 
шундан келиб чиққан ҳолда ушбу 
тадқиқотда пресуппозицион моҳиятини 
аниқлашга эҳтиѐж туғиладиган лексик 
бирликлар жумла таркибида, контекст 
қуршовида ўрганилди.
Маълумки, кўплаб лексик бирликларнинг 
семантик қирралари нутқ жараѐнида 
намоѐн бўлади. Нутқда лексик 
бирликларнинг кўчма маънолари, 
факультатив маъно компонентлари, баҳо 
семаси кабилар юзага чиқади. Нутқ 
жараѐнида ҳатто лексик бирликларга 
қўшимча коммуникатив-прагматик 
вазифа юклатилиши ҳам мумкин. Бундай 
вазиятда лексик бирликнинг семантик-
функционал имкониятлари янада 
кенгайиши кузатилади. Лексик 
бирликларга юклатилган ҳар қандай 
қўшимча вазифа контекст, нутқ вазияти 
билан боғлиқ ҳолда аниқланади. Бу ҳолат 
лексик бирликларни прагматик аспектда 
ўрганиш, айниқса, уларнинг турли 
пресуппозицияларни ифодалаш 
имкониятларини текшириш лозимлигини 
кўрсатади. 
Ўзбек тилида айрим лексик 
бирликларнинг семантик хусусиятига 
асосланган ҳолда ҳамда тил эгаларининг 

---

- 117 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218