P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Odamning  ehtiyojlari  va  mehnat

Shaxsning muhim belgisi faqat odamga xos maxsus ehtiyojlaming bor- 

ligidir.

Ehtiyojlar 

odamning kun ko‘rishi va yashashi uchun zarur narsalardir.

Odam  yashamoq,  kun  kechirmoq  uchun  o‘z  ehtiyojlarini  qondirishi 

kerak.  Ehtiyojlar hayvonlarda ham bor. Ammo hayvonlarda faqat biologik, 

tug'ma ehtiyojlar boMadi — ovqatlanish, saqlanish, nasi qoldirish ehtiyojlari

---

bor,  xolos.  Odamda esa biologik ehtiyojlardan tashqari,  yana yuksak ehti­

yojlar —

  bilish ehtiyojlari,  ijtimoiy ehtiyojlar,  ma’naviy,  estetik va  boshqa 

shu kabi ehtiyojlar bor.  Bu ehtiyojlar tug‘ma ehtiyojlar emas — ular tarixan 

taraqqiy  etgan.  Ijtimoiy  zot  bo'lgan  odamning  biologik  ehtiyojlari  ham 

tarixiy taraqqiyot jarayonida sifat jihatdan  o‘zgaigan.

Kishilarning ehtiyojlari  ijtimoiy tuzum shakllarining taraqqiysiga qarab 

o'zgaradi.  Har bir ayrim  odamning  ehtiyojlari  ijtimoiy  muhit,  tarbiya  va 

tajribasiga  qarab  taraqqiy  etadi.  Ehtiyojni  qondirish  jarayoni  hayotning 

muhim bir tomonini tashkil etadi. Odam yuksak darajadagi  ma’naviy ehti­

yojlari borligi bilangina emas, balki o'zining ehtiyojlari  (shu jumladan,  bi­

ologik ehtiyojlami ham) anglashi bilan ham hayvonlardan farq qiladi.  Ehti­

yojlar odamni g'ayratga kirgizadi,  uning faoliyatini  hamma turlariga dalda 

beradi.

Yuqorida aytilganidek,  hayvonlar o'zining ehtiyojlarini tug'ma instink­

tiv harakatlar yordami bilan va instinktlar asosida vujudga kelgan ko'nikmalar 

yordami bilan qoniqtiradi.  Odam shaxs bo'lganidan o'z ehtiyojlarini  ongli, 

oqilona  harakatlar yordami  bilan  qondiradi.  Shu  bilan  biiga,  odam  faqat 

insonga  xos  bo'lgan  madaniy  ijtimoiy  ehtiyojlamigina  emas,  balki  tabiiy, 

biologik  ehtiyojlarini  hamoqilona  qondiradi.  Shu  bilan  birga,  odamning 

harakati hayvonlar harakatidan tafovut qilib, ijodiy xarakterda bo'ladi. Hay­

vonlar tevarak-atrofdagi  muhitga  faqat  moslashadi,  undan tayyorini  oladi. 

Odam  muhitga  moslashish  bilangina  qolmaydi,  balki  shu  muhitni