P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

3.  Temperamentning  o ‘zgarishi

Ammo temperament haqida bayon  qilingan  bu  fikrlardan  odam tem- 

peramentining  barcha xususiyatlari  albatta  nerv sistemasining  tuzilish  xu­

susiyatlari  bilan  qat’iy  ravishda  belgilanadi  va  o'zgarmaydi,  degan  xulosa 

chiqarish  yaramaydi.  Nerv  sistemasining  ma’lum  bir  tipi  faqat  shaxsda 

ma’lum sifatlarga moyillik vujudga keltiradi, unga zamin hozirlaydi, xolos. 

Temperamentga  xos  bo'lgan  xususiyatlami  kishi  o'z  irodasi,  istagi  bilan 

o'zi o'stira oladi, birmuncha yo'qota yoki  o'zgartira oladi.  Kishi tempera­

menti xususiyatlaridagi bunday o'zgarishlar kishining shaxsiy istagi bilangi­

na vujudga  kelib qolmay,  balki,  kishining  hayot  tajribasi jarayonida,  teva- 

rak-atrofdagi muhit ta’siri, asosan tarbiya ta’siri ostida ham vujudga keladi.

Nerv faoliyatining o'zi qandaydir o'zgarmaydigan bir narsa emasligini 

l.P.  Pavlov  takror-takror  uqtirib  o'tgan.  U  nerv  sistemasining  faoliyati 

«turmush beradigan tarbiya ta’siri  bilan» o'zgarishi  mumkin va bir shakl­

ga kirgan nerv faoliyati faqat tug'ma nerv sistema tipi bilangina belgilan- 

masdan,  balki  organizm  hayotining  butun  tarixi  bilan  ham  belgilanadi, 

deb  hisobladi.

«Odam  bilan  hayvonning  xatti-harakati,  — deydi  l.P.  Pavlov,  — faqat 

nerv sistemasining tug'ma xususiyatlarigagina  bog'liq bo'lib qolmay,  balki 

oiganizmning individual hayotida unga doim ko'rsatilgan va ko'rsatilayotgan 

ta’sirlaiga  ham  bog'liqdir,  ya’ni,  keng  ma’noda  olganda,  doimiy  tarbiya 

yoki  o'igatishga bog'liqdir.  Buning sababi shuki,  nerv sistemasining yuqo­

rida ko'rsatilgan xossalari bilan bir qatorda, uning eng muhim xossasi bo'lgan 

eng  yuksak  plastikligi  ham  to'xtovsiz  kor  qilib  turadi.  Demak,  agar  gap 

nerv sistemasining tabiiy tipi to'g'risida borar ekan,  u vaqtda tug'ilgan  ku- 

nidan  boshlab  mana  shu  organizmga  ta’sir  etgan  va  hozirgi  vaqtda  ham 

ta’sir etib turgan hamma ta’sirlami hisobga olmoq kerak» (Полное собрание 

сочинений, 

III 

tom,  2-kitob,  269-bet).

---

Kishining temperamenti o‘zicha ayrim  ravishda  namoyon boMmaydi, 

u  kishining xarakteri  tarkibiga kiradi.