P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

mantiqiy 

tafakkur deb  ataladi.

IV.  TUSHUNCHA

Yuqorida  aytib  o'tilganidek,  bizda  fikrlar  hukmlar tarzidagina  shakl- 

lanib qolmasdan, shu bilan birga atrofimizdagi olam va hayot to'g'risidagi 

tushunchalar tarzida  shakllanadi.  Tushuncha  narsalar to‘g‘risida  — ular­

ning  xususiyatlari,  holatlari,  bog'lanishlari  va  munosabatlari  to‘g‘risida 

bir-biri bilan bogMangan hukmlardan hosil boMadi.  Biror narsa to‘g‘risida 

tushuncha hosil qilish — shu  narsa to'g'risida bir qancha hukmlar yuritish 

demakdir.  Tushunchani  ochib  beradigan  hukmlar jami  shu  tushuncha- 

ning mazmunini  tashkil  qiladi.  Biror narsa to'g'risida qancha ko'p hukm 

yurita olsak,  tushunchaning  mazmuni  ham shunchalik boy boMadi.  Nar­

saning  shu  hukmlarda  ifodalangan  belgilari  qanchalik  muhim  bo'lsa, 

tushunchaning  mazmuni  ham  shunchalik  chuqur boMadi.

Tushunchaning  ikki  turi  bor:  biri  aniq  tushuncha,  ikkinchisi  — abs­

trakt  tushuncha.

Bir  butun  narsaga  taalluqli  boMgan  tushuncha,  masalan,  stol 

to'g'risidagi,  odam  to'g'risidagi,  o'simiik  va  boshqa  shu  kabi  narsalar 

to'g'risidagi  tushuncha  aniq  tushunchadir.

Narsa  va  hodisalaming  o'ziga  taalluqli  bo'lmasdan,  balki  narsa  va 

hodisalardan,  fikran  ajratib  olingan  ayrim  xususiyat,  sifat  va  holatlarga, 

shuningdek,  ayrim  narsa  va  hodisalar  o'rtasidagi  munosabatlarga  va 

bog'lanishlarga  taalluqli  boMgan  tushunchalar  abstrakt  tushunchalar  deb 

ataladi.  Masalan, «og'irlik» to'g'risidagi,  «uzunlik» to'g'risidagi, «tenglik» 

to'g'risidagi,  «harakat» to'g'risidagi,  «qiymat»  to'g'risidagi  va boshqa shu 

kabi  tushunchalar  mana shunday abstrakt  tushunchalardir.