P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

3.  Esda  olib  qolishda  qo‘lIaniladigan maxsus  metodik usullar

M a te ria ln in g   te z   va  p uxta  esda  olib  q o lin ish i,  k o ‘p  d a ra ja d a ,  biz  esd a 

o lib   qo lish   m a q sa d id a   fo y d alan ad ig an   a lo h id a   m e to d ik   u su llarg a  bogMiq 

boMadi.  Esga  olib  q o lin a y o tg an   m a te ria ln i  id ro k   qilish  u su llari,  tak ro rlash  

va  h o k a z o la r  shu ju m lad a g i  u sullardir.

Esda  olib  qolinayotgan  materialni  idrok  qilish  usullari

T e z   va  p u x ta   esd a   q oldirish  en g   a w a lo   esga  o lin a d ig a n   m a te ria ln in g  

q a n d a y   id ro k   qilinishiga bogMiq.  T e z ,  ravshan  va  raso,  an iq   id ro k  q ilingan 

n a rsa ,  o d a td a ,  e sd a   tez   va  m a h k a m   saq lan ib   qoladi.  S h u n in g   u c h u n   h a m  

id ro k n in g   sifatin i  belgilovchi  sh art  ayni  v a q td a   x o tira n in g   sifatin i  h am , 

y a ’ni  u n in g   tezligini  va  p uxta  boMishini  h a m   belgilaydi.

S h u n isi  h am   m u h im k i,  m aterialn i  id ro k   q ilish d a  q a n c h a   k o ‘p  sezgi 

o rg a n la ri  ish tiro k   etsa,  m aterial  h a m   sh u n c h a   te z  va  p u x ta   esd a  qoladi. 

M a sa la n ,  o ‘q u v c h ila r  o ‘quv  m aterialin i  esh itish   o rg an lari  vositasi  b ilan  

id ro k   qilib  q o lm a y   (faqat  o 'q itu v c h in in g   darsiga,  sh e rik la rin in g   b alan d  

ovoz b ilan  o ‘qishiga quloq solish b ilan g in a c heklanib q o lm ay ),  balki  ko 'rish  

o rg a n la ri  vositasi  b ilan   (darslikni  o 'q is h ,  u n d ag i  ra sm la m i  k o 'rish ,  tu rli 

k o 'rs a tm a  q u ro lla rd a n  foydalanish),  sh u n in g d ek ,  m uskul  h a ra k a tla ri  (yozib 

o lish ,  s o 'z la rn i  b a la n d   ovoz  b ilan   a y tish ,  o 'z   ich id a  shivirlab  aytish)  vosi­

tasi  b ilan   h a m   id ro k   q ilg an larid a,  bu  m a te ria ln i  yaxshi  va  m u sta h k a m  

eslab   q o lad ilar.

M a te ria ln i  yaxshiroq  esga  olib  q o lm o q   u c h u n   h a r   xil  id ro k   usu llari- 

d a n   fo y d alan ish   kerak.  M asalan ,  ch e t  tild ag i  s o 'z   va  g ap larn i  yodlab  o l- 

m o q   u c h u n   u larni  faqat  o 'q ish   va  o g 'z a k i  qaytarish  kifoya  q ilm av d i.  balki 

b u   s o 'z   va  g a p la rn i  b ir  n e ch a  karra  k o 'c h irib   yozish  va  v o z ilg an n i  ovoz 

b ila n   o 'q is h   kerak,  an a  sh u n d a   m a te ria l  te z ro q   va  p u x ta  esda  qoladi. 

S h e ’r,  ilm iy  t a ’rif,  te rm in   va  shu  k ab ilarn i  y odlab  o lish d a  h a m   ana  shu 

u s u ld a n   fo y d alan ish   lozim .

« B o lan in g  esida b iro r n arsan in g   m ah k am   o 'rn a s h ib  qolishini  xohlovchi 

pedag o g  b o la sezgi  organlarining m u m k in  q a d a r k o 'p ro g 'in i —  k o 'z i.  qulog'i. 

to v u sh   o rg a n i,  m uskul  sezgisi  va  h a tto ,  a g a r  iloji  b o 'lsa ,  h id lash   va  t a ’m 

bilish  —  o rg a n la rin i  esda  tu tib   qo lish