O„zbekiston xalqaro islom akademiyasi

1-topshiriq
. 
Berilgan savollarga javob bering 
 
1.Til ijtimoiy funksiyasining tavsifi va 
tasniflanishi haqida gapiring. 
2.Til ijtimoiy funksiyasining tavsifi va 
tasniflanishi haqida gapiring. 
3.Jamiyatning turli sohalarida о‗zbek tili 
ijtimoiy funksiyalarining kengayishi haqida 
nimalar deya olasiz? 
4.Til ijtimoiy funksiyalari kengayishining 
sо‗z semantik strukturasiga ta‘siri haqida 
gapiring. 
 
 
 
2-topshiriq
. 
Berildan so„zlarni ma‟no ko„chish turlari bo„yicha + ishorasini 
qo„yib belgilab chiqing va misollar asosida izohlang 

---

21 
 
So„z semantik strukturasining o„zgarishi 
Metafora 
ayimitoteM atiykemiM
 
kMltsMemfiztk
 
aMnimitiaM
kyiaMetfit
 
aMnimitiaM
imsMetfit
 
burun 
+ 
(bosh 
ma‘nosi – 
odamning 
burni)
 
 
 
 
 
 
qо‗l 
 
 
 
 
 
 
sinf 
 
 
 
 
 
 
tomir 
 
 
 
 
 
 
о‗q 
 
 
 
 
 
 
Muskat 
 
 
 
 
 
 
osh 
 
 
 
 
 
 
bosh 
 
 
 
 
 
 
shahar 
 
 
 
 
 
 
tuyoq 
 
 
 
 
 
 
qishloq 
 
 
 
 
 
 
tez 
 
 
 
 
 
 
qahva 
 
 
 
 
 
 
yaylov 
 
 
 
 
 
 
domla 
 
 
 
 
 
 
navkar 
 
 
 
 
 
 
qanot 
 
 
 
 
 
 
tirnoq 
 
 
 
 
 
 
chо‗qqi 
 
 
 
 
 
 
choy 
 
 
 
 
 
 
pasport 
 
 
 
 
 
 
olma 
 
 
 
 
 
 
virus 
 
 
 
 
 
 
bir piyola 
ichmoq 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-topshiriq. Berilgan testlar asosida bilimingizni sinab ko„ring 
 
 
1.О„zbek tiliga qachon “Davlat tili” maqomi berilganini bilasizmi?
A. 1989-yil 21-oktabrda 
B.1991-yil 21-oktabrda 
S. 1989-yil 20-oktabrda 
D. 1991-yil 21-oktabrda 
2.
Nima uchun YUNESKO 21-fevralni “Xalqaro ona tili kuni” deb e‟lon qilganligini 
bilasizmi? 
A. Yer yuzida har kuni kamida ikkita til о‗lik tilga aylanayotganligi bois. 
B. Yer yuzida har kuni kamida bitta til о‗lik tilga aylanayotganligi bois. 
S. Yer yuzida har kuni 10ta tillar о‗lik tilga aylanayotganligi bois. 

---

22 
 
D. Yer yuzida tillar qolmayotganiligi bois. 
3.“Ona tilim о„lmaydi” she‟rining muallifini bilasizmi? 
A. Erkin Vohidov. 
B. Abdulla Oripov 
S. Muhammad Yusuf 
D. Iqbol Mirzo 
4. Sizningcha, til nima? 
A. Til sо‗zlashish jarayoni 
B. Til fikr almashishi jarayoni. 
S. Til millatning ulkan boyligi va bebaho mulkidir. 
D. Aloqa vositasi, fikr almashish quroli. 
5.О„zbek tilini arab va fors tillaridan kam emasligini asoslab bergan mutafakkirni bilasizmi? 
A. Zahiriddin Muhammad Bobur 
B.Mahmud Qoshg‗ariy 
*S. Alisher Navoiy. 
D.Farobiy.
3-topshiriq
. 

Mavzu bo„yichа nazorat sаvоllari 
1.
Til ijtimoiy funksiyasining tavsifi va tasniflanishi haqida gapiring. 
2.
Jamiyatning turli sohalarida о„zbek tili ijtimoiy funksiyalarining kengayishi 
haqida nimalar deya olasiz? 
3.
Til ijtimoiy funksiyalari kengayishining sо„z semantik strukturasiga ta‟siri haqida 
gapiring. 
4.
Til ijtimoiy funksiyasining tavsifi va tasniflanishi haqida gapiring. 
5.
Jamiyatning turli sohalarida о„zbek tili ijtimoiy funksiyalarining kengayishi 
haqida nimalar deya olasiz? 
6.
Til ijtimoiy funksiyalari kengayishining sо„z semantik strukturasiga ta‟siri haqida 
gapiring. 
UYGA VAZIFA 
 
1.
 
Berilgan adabiyotlardan mavzuni o‗qib konspektlashtirish. 
2.
 
Ma‘noning ko‗chish turlariga bagiiy adabiyotlardan 4tadan misol topib yozish va so‗z 
semantik tarkining o‗zgarishini tusuntirish. 

 
Asosiy adabiyotlar 

---

23 
 
1.
Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish (amaliy 
qo‗llanma). – Toshkent: O‗zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2017. – 456 b. 
2.
Mahmudov N., Rafiyev A., Yoʻldoshev I. Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish. 
(Darslik) – Toshkent: Choʻlpon, 2013. 
3.
Abdurahmonova M., Fattaxova D., Xalmuxamedova U., Inogamova N., Egamberdiyeva N. 
O‗zbek tili (o‗quv qo‗llanma). – Toshkent: Mumtoz so‗z, 2018
. 

Mustaqil ish topshiriqlari: 
1.
 
Mavzu bo‗yicha slayd-taqdomot tayyorlash. 
 
O„zbek adabiy tili me‟yorlari 
(4 soat)
 
 

REJA: 
1.О‗zbek adabiy tili haqida tushuncha. 
2.Fonetik va leksik-semantik me‘yor. 
3.Morfologik va sintaktik me‘yorlar.
Tayanch sо„zlar:
me‘yor, adabiy til me‘yori, fonetik-fonologik me‘yor, leksik-semantik me‘yor, 
orfagrafik, orfoepik me‘yor, morfologik me‘yor, sintaktik me‘yor. 
 
Bilib oling!
О„zbek adabiy tili haqida tushuncha 
Adabiy til haqida gap borganda, avvalo, adabiy til –xalq tilining, milliy tilning oliy shakli 
deyilgan ta‘rifga duch kelamiz. Adabiy tilning oliy shaklligi bu tilning о‗ziga xosligida, uning 
о‗ziga xos belgilari va vazifasida kо‗rinadi. 
Adabiy til xalq tili negizida yuzaga keladi. Adabiy tilning paydo bо‗lishi va uni yaratishdan 
maqsad umumxalq ommaviy aloqa vositasini yaratishdir. Adabiy tildan rasmiy davlat tili sifatida 
foydalanish bu tilning ijtimoiy-siyosiy sohalar tili, rasmiy muomala va yozishmalar tili, idoraviy 
ishlar va hujjatlar tili, diplomatik aloqalar tili, ilmiy uslublar tili, badiiy adabiyot va sahna tili, 
maorif, madanit tili kabi kо‗p yо‗nalishlarda rivoj topishi uchun yо‗l ochadi. Bu hol adabiy tilning 
kо‗p vazifali xususiyatini yuzaga keltiradi. Adabiy tilning kо‗p qirrali va murakkab vazifalari 
adabiy tilning usluban tarmoqlanishiga, adabiy til doirasida xilma-xil nutqiy uslublarning yuzaga 
kelishiga olib keladiki, bu milliy adabiy tillarga xos muhim xususiyatlardan biridir. 
Adabiy til ijtimoiy-siyosiy va ilmiy-madaniy hayotning barcha sohalarida aloqa quroli 
darajasiga kо‗tariladi. Bu hol adabiy tilni madaniyat va sivilizatsiyaning vositachisiga, bunga doir 
tushuncha va tasavvurlarni ifodalovchi, о‗zida saqlovchi va keyingi nasllarga yetkazuvchi qurolga 
aylantiradi. Adabiy tilda ijtimoiy va madaniy hayotning turli sohalariga oid boy bilimlar 
mujassamlangan bо‗ladi. Shuningdek, adabiy til mavhum va mantiqiy fikrlashning amalga 
oshishida ham vosita vazifasini bajaradi. Adabiy tilga xos kltirilgan xususiyatlar adabiy tilning 
og‗zaki nutq shakli uchun ham xosdir. Chunki hozirgi paytda sо‗zlangan og‗zaki nutq matnlarini 
о‗z holida yozib olish va uzoq davr saqlashning keng texnikaviy usul va imkoniyatlari mavjud. 

---