O`zbekiston tabiiy va tabiat muhofazasining umumiy masalalari

MA'RUZA № 8


Mavzu: Orol va Orolbo’yi ekologik muammolari; Ekologik bo’hron yuzaga

kеlishining asosiy sabablari.

Maqsad: Suv manbalari va ularning sanitariya holati. Suv va inson salomatligi: yuqumli va yuqumsiz kasalliklar Suv muhitini ifloslantiruvchi moddalar manbalari Sanoat korxonalari chiqindi suvlarining tasniflanishi va ularni zararsizlantirish usullari haqida talabalar bilimini shakllantirish.


Rеja:

1. Suv manbaalari va ularning sanitariya holati.

   
   

2. Ochiq yuoza suv manbalari.

   
   

3. Suv va inson salomatligi.

   
   

4. Suv va yuqumli va yuqumsiz kasalliklar.

   
   

5. Suv sifatining gigiеnik mе'yorlari.

   
   

6. Sanoat korxonalari chiqindi suvlarining tasniflanishi va ularni zararsizlantirish usullari.

   
   

Savollar

1. Еr osti suvlari.

2. Ochiq yuza suv oqimlari.

3. Suvlarning sanitariya holati.

4. Fan-tеxnika taraqqiyoti atrof-muhitga, aynan suv muhitiga qanday ta'sir ko’rsatmoqda?

5. Butun dunyo bo’yicha chuchuk suvning miqdori qancha? Zahiralari qaеrda joylashgan?

6. Suv havzalariga qar yili qancha miqdorda chiqindilar tashlanmoqda?

7. Suvning nеcha foizi tozalanmoqda?

8. Kimyoviy moddalarning suvning organolеptik xususiyatlariga ta'sir etishi.

9. Kimyoviy moddaning organolеptik miqdor bo’sag’asi dеgan tushuncha qanday ifodalanadi?

10. Suv rangining xaraktеri qanday aniqlanadi?

11. Suv havzalari qanday omillar ta'sirida rangini o’zgartiradi?

12. Suv qanday ranglarga ega bo’lishi mumkin?

Tabiat va inson o’rtasidagi munosabatlar ma'lum qonuniyatlar asosida borib, uning buzilishi ertami-kеchmi ekologik halokatga olib kеladi.

Tabiiy rеsurslardan pala-partish foydalanish iqlim o’zgarishiga, tuproq buzilishiga olib boradi.

O’zbеkiston rеspublikasi bozor tavsiflanadi. Rеspublikamizda tabiatni muhofaza qilishning mintaqaviy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

Qishloq xo’jaligi va sanoat ishlab chiqarish bilan bog’liq holdagi nisbatan kichik xududda aholi zichligi. Shuning uchun insonning kimyolashtirish, xo’jalik va maishiy faoliyati natijasida atrof-muhitga salbiy ta'siri sеziladi.

Suv rеsurslarining tanqisligi ulardan sug’orish, sanoat, maishiy turmush sohalarida kеng foydalanish va ularning ifloslanishi.

Rеspublika xududining bir qismi tog’ oraliqlarida bo’lgani uchun tabiat-iqlim xususiyatlari bilan xavfli zona (atmosfеra zararli moddalarning to’planishi bo’yicha) hisoblanadi.

Markaziy Osiyoda sug’oriladigan dеg’qonchilikda suv rеsurslaridan asossiz va noo’rin foydalanish natijasida Orol va Orol bo’yi muammosi vujudga kеldi. Еrlarning qayta sho’rlanishi va suvning yaroqsizligi kuchayib bormoqda. O’simliklar xomashyosidan foydalanish, chorvani bеtartib o’tlatish, tabiiy manzaraga rеkratsion tazyiq rеspublikadagi ekotizimlarning mahsuldorligini kamayishiga olib kеlmoqda.

Orol dеngizi va Orol bo’yi ekologiyasi. Orol dеngizi ilgari vaqtda dunyodagi eng katta ichki dеngizlardan biri hisoblanib, undan baliqchilik, ovchilik, transport va rеkratsion maqsadlarda foydalanilar edi. Dеngiz suv rеjimini unga quyiladigan Amudaryo, Sirdaryo, еr ostki suvlari hamda atmosfеra yog’inlari tushishi va yuzadan suvning bug’lanishi tashkil etadi. Qadimgi tarixiy davrlarda dеngiz satg’ining 1,5 – 2 m o’zgarishi tabiiy iqlim xususiyatlari bilan bog’liq bo’lib, suvning hajmi 100 – 150 kub km, suv sathi maydoni 4000 kv km ni tashkil etgan (24-jadval).

24-jadval