O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-ilova 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Legirlovchi elementlarning pо‟lat strukturasiga va  
xossalariga   ta„siri 
   
 Agar  po‟lat  tarkibida  ugleroddan  tashqari  boshqa  elementlar  ham  mavjud 
bo‟lsa,  Fe-Fe
3
C  digrammasidagi  faza  o‟zgarish  chiziqlari  o‟zgaradi.  Ferrit,  austenit, 
sementit  fazalaridagi  uglerodning  erishi  va  ularning  muvozanat  harorati  turlicha 
bo‟ladi.  Demak,  qotishmaga  o‟zga  qo‟shimchalar  qo‟shib,  struktura  o‟zgarishlariga 
erishish orqali po‟lat xossalarini boshqarish mumkin. Bunday maqsadda qo‟shiladigan 
qo‟shimchalarni  legirlovchi  elementlar,  qotishmalarni  esa  legirlangan  po’latlar 
deyiladi. Po‟lat ishlab chiqarish amaliyotida legirlovchi elementlar sifatida Cr, Mo, Co, 
Ni,  V,  Ti,  W,  Zr,  Nb,  Mn  va  Si  kabi  elementlar  qo‟llaniladi,  ular  po‟latning  fizik, 
mexanik va texnologik xossalarini yaxshilaydi. 
 
Legirlovchi  elementlar  po‟lat  polimorfizmiga  ham  ta‟sir  qiladi.  Polimorf 
o‟zgarish  harorati  temirda  erigan  elementlarning  xususiyati  va  miqdoriga  bog‟liq 
bo‟ladi. 
 
Legirlangan po‟lat uglerodli po‟latda yo‟q xossalarga ega, uglerodli po‟latdagi 
kamchiliklar  legirlangan  po‟latda  bo‟lmaydi.  Legirlangan  po‟latlardan  foydalanish 
metall  sarfini  kamaytiradi,  buyumning  puxtaligi  va  uzoq  muddat  ishlashini 
ta‟minlaydi. 
 
Quyida  legirlovchi  elementlarning  po‟lat  xossalariga  qanday  ta‟sir  etishi 
ko‟rsatilgan: 
1. 
Xrom – po‟latning qattiqligi, mustahkamligini oshiradi, plastikligini esa ozgina 
kamaytiradi. Xrom miqdori 13% dan ortiq bo‟lsa, po‟lat korroziyabardosh bo‟ladfi; 
2. 
Nikel  –  po‟latning  mustahkamligi,  plastikligi,  korroziyabardoshligi  va  zarbga 
qarshiligini oshiradi; 
3. 
Volfram  –  po‟latning  qattiqligi  va  qizdirilgan  holatdagi  chidamliligini  keskin 
oshiradi; 
Ba’zi tezkesar po’latlarning kimyoviy tarkibi (% da) 
Po‟lat markasi 
C 
Cr 
W 
Mo 
V 
Co 
P18 
0,8 
3,8 - 4,4 
17,0 – 18,5 
< 1,0 
1,0 – 1,4 
- 
P12 
0,8 – 0,9 
3,1 – 3,6 
12,0 – 13,0 
< 1,0 
1,5 – 1,9 
- 
P9(ЭИ262) 
0,85 - 0,95 
3,8 – 4,4 
8,5 – 10,0 
< 1,0 
2,0 – 2,6 
- 
P6M5(ЭИ298) 
0,82 - 0,90 
3,8 – 4,4 
5,5 – 6,5 
5,0 – 5,5  1,7 – 2,1 
- 
P6M5K5 
0,80 – 0,88 
3,8 – 4,3 
6,0 – 7,0 
4,8 – 5,3  1,7 – 2,2  4,8 – 5,3 
P6M5Ф2К8 (ЭП658) 
0,95 – 1,05 
3,8 – 4,4 
5,5 – 6,6 
4,6 – 5,2  1,8 – 2,4  7,5 – 8,5 
P9M4K8 
1,0 – 1,1 
3,0 – 3,6 
8,5 – 9,6 
3,8 – 4,3  2,1 – 2,5  7,5 – 8,5 
  
Bu  pо‟latlardan  parmalar,  frezalar,  protyajkalar,  metalni  о‟yib  tushiruvchi  asboblar 
(dolbyaklar),  arralar,  egovlar  kabi  asboblar  tayyorlanadi.  Kesish  asbobining 
issiqbardoshligini oshirish uchun u 1210...1230 
0
S