so‘zlaridan iborat bo‘lib, ob‘ektlarni o‘zar aloqadorlik asosida tasniflas va tizimlastiris ma‘nosini
anglatadi. Blum taksonomiyasi o‘quv faoliyatining turli sohalarini qamrab oladi: kognitiv
1. Kognitiv soha. Bunga mavjud bilimlarni qayta tafakkurlas, ularni o‘zlastirilgan harakat
o‘quvchining kundalik faoliyati uchun kerakli hisoblanib, o‘quv dasturi va darsliklarda o‘z
hayajonlanis, munosabatni shakllantirish, uni faoliyat davomida anglas va yuzaga chiqaris
maqsadlari kiritiladi. Bosqaca qilib aytganda, ob‘ektiv borliqqa bo‘lgan hayajonli-shaxsiy
3. psixomotorli soha. Bunga u yoki bu motorli, manipulyativ faoliyat turlarini, asab
muskullarni markazlastiris ko‘nikmalarini shakllantirish bilan bog‘liq maqsadlar kiritiladi. Misol
uchun, mehnat ta‘limi dasturida belgilangan o‘quv maqsadlari aynan su sohaga tegislidir.
Blum taksonomiyasi quyidagi to‘rt printsip asosida qurilgan:
amaliy: o‘qutuvci-amaliyotci uchun taksonomiya samarali qurol bo‘lisi, o‘zida maqsadlar
ierarxiyasini ifodalasi lozim;
psixologik: taksonomiya zamonaviy psixologiya fani yutuqlariga tayanishi lozim;
mantiqiy: taksonomiya mantiqiy tugallangan va muayyan icki tuzilmaga ega bo‘lisi lozim;
ob‘ektivlik: maqsadlar ierarxiyasi ular qadriyatlari ierarxiyasini belgilamaydi.
Ayni shu prinsiplarga tayangan holda o‘quv faoliyatining yuqorida ta’kidlangan turlari
bo‘yicha o‘quv maqsadlari taksonomiyasi yaratildi.
Ma’lumki, pedagogik texnologiyaning o‘ziga xos xususiyati oldindan o‘rnatilgan
maqsadlarga erishishni kafolatlaydigan o‘quv jarayonini loyihalash va amalga oshirishdir.
Ta’limni maqsadga ketma-ket yo‘naltirish asosi tezkor tezkari aloqa hisoblanib o‘quv
jarayonining barca bo‘g‘inlariga kirib boradi. Shu boisdan ta’limga texnologik yondashuvda
quyidagilar ajralib turadi:
maqsadlarni o‘rganish va ularni mumkin qadar aniqlastirish (bu bosqichga o‘qituvchi birinci
darajali ahamiyat beradi);
butun o‘qis jarayonini o‘quv maqsadlariga qat’iyan qaratish;
o‘quv maqsadlarini mo‘ljallash va shu tariqa natijalarni qo‘lga kiritishga butun o‘quv
davomiyligini yo‘naltirish;
joriy natijalarni baholash, o‘rnatilgan maqsadlarga erishish borasida o‘qitish jarayonini tuzatish;
natijalarni yakuniy baholash.
O‘quv jarayonini texnologik jihatdan qurishing mohiyati aniq belgilangan maqsadlar sari
harakatlanish hisoblanadi. Quyida bugungi kunda birmuncha keng tarqalgan B.Blum tizimining
kognitiv sohasi bo‘yicha o‘quv maqsadlari taksonomiyasini keltiramiz. U o‘zida olti toifadagi
asosiy o‘quv maqsadlarini qamrab oladi: bilish, anglash, qo‘llash, tahlil, sintez va baholash.
1. Bilish. Bu daraja o‘quv materiallarining asosiy unsurlarini eslas, tusunib yetish va
qayta tiklasga yo‘naltirilgan o‘quv maqsadlarini islab ciqishni ko‘zda tutadi. Bu darajadagi
maqsadga uc toifadagi bilimlarni shakllantirishni kiritis mumkin:
- xususiyatli bilimlar(masalan, muddatlar, faktlar, sonlar, atamalar, nomlar);
- mulohazali bilimlar (masalan, yo‘nalislar, mezonlar, sinflar, toifalar);
- abstrakt bilimlar (masalan, printsiplar, aksiomalar, teoremalar, umumlasmalar, nazariyalar,
tuzilmalar).
2. Anglas. Bu daraja o‘zida uc toifadagi o‘quv maqsadlarini mujassamlastiradi:
- ko‘ciris (yangi vaziyatlarni o‘rganishda bilimlarni qo‘llas ko‘nikmasi);
- interpretatsiya (masalan, hisoblasda qo‘lga kiritilgan natijani og‘zaki tusuntirib beris);
- ekstropolyatsiya (masalan, egallangan bilimlarni o‘xsas vaziyatlarga ko‘ciris ko‘nikmasi).
3. Qo‘llas. Bu daraja, asosan, o‘quvchida amaliy ko‘nikmalarni skllantirisini nazarda tutadi
(bilimlarni amaliyotga qo‘llas qobiliyati):
- tushunchalarni qo‘llash;
- algoritmlarni qo‘llash;
- nazariyalarni qo‘llash va hokazo.
4. Tahlil. Bu daraja o‘quv maqsadlarini quyidagi toifalar bo‘yicha aniqlastiradi:
- unsurlar tahlili (butunni qismlarga bo‘lis, ajratish);
- munosabatlar tahlili (unsurlar o‘rtasidagi aloqalarni o‘rnatish);
- tamoyillar tahlili (unsurlarni tizimlastirish).
5. Sintezlas. Bu daraja “alohida qismlardan yaxlitini tuzish” ko‘nikmasini shakllantirish bo‘yicha
o‘quv maqsadlarini belgilaydi:
- g‘oyalar sintezi (masalan, muammo yecimi bo‘yicha bildirilgan g‘oyalarning umumlashishi);
- mulohazalar sintezi (masalan, shaxs sifatlarining sakllanganlik darajalari, mezonlarini islab
ciqish);
- tuzilma sintezi (masalan, ob‘ekt ko‘rinishi cizmasi, koordinat yordamida funktsiyani ifodalas).
6. Baholas. Bu toifa muayyan maqsad uchun u yoki bu materiallarning ahamiyatini baholash
ko‘nikmalarini nazarda tutadi. O‘quvchi mulohazasi aniq mezonlarga tayanishi zarur. Baholash
sifatida icki bilish va isonclar (argumentlash, mantiq) hamda tasqi mezonlar (standartlar, qoida,
me‘yorlar)ga tayaniladi. Mezonlarni o‘quvchining o‘zi aniqlashi yoki tasqi tomondan berilisi
mumkin. Bu daraja oldingi toifalar bo‘yica o‘quv natijalariga erisganligi to‘g‘risida xulosa
chiqaradi.
Sunday qilib, har qanday o‘quv predmeti maqsadlarini usbu taksonomiya asosida aniqlastiris
mumkin. Buning uchun o‘quv predmetlarining mavzu(bo‘lim)lari vertikal ustunga yoziladi.
O‘quvchilarning aqliy faoliyati turlari esa gorizontal ustunda qayd etiladi. Ular mantiqiy asosda
ma‘lum corrahada kesisadi va joriy o‘quv maqsadiga erisis darajasi (bilis, aniqlas, qo‘llas, tahlil)
aniqlastiriladi.
Maxsus adabiyotlarda Blum taksonomiyasining turlica modifikatsiyalari keltiriladi. Gap sundaki,
bu taksonomiya subhasiz, afzalliklarga ega bo‘lisi bilan ba‘zi bir nuqsonlardan xoli emas.
Incunun, kognitiv sohasi bo‘yica o‘quv maqsadlarini tizimlastirisga da‘vo qilayotgan
taksonomiya bilish tuzilmasining qabullas, tafakkur, xotira kabi darajalarida qaralmagan, ba‘zi
bir o‘quv maqsadlari aqliy faoliyatning turlicha darajalarida takrorlanadi. Shunga qaramasdan
o‘quv maqsadlarini fan mavzulari bo‘yicha tasniflas o‘qituvchiga o‘z xususiy pedagogik
faoliyatini to‘g‘ri belgilashga, o‘quvchilarning nafaqat ichki holatini ifodalasga, balki tasqi
namoyon bo‘lishiga, shaxs sifatida sakllanishiga katta imkoniyat tug‘diradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
