O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti tabiiyot va geografiya fakulteti

HAYVONLARNING YASHASH MUHITI. 

YAshash  muhiti  to’g’risida  tushuncha.  YAshash  muhiti  tirik  organizmni 

o’rab  olgan  tabiiy  sharoitdan  iborat.  Er  yuzida  hayvonlar  bir-biridan  keskin  farq 

qiladigan har xil muhit – suv, tuproq, havo, quruqlik va tirik organizmlar tanasida 

hayot kechiradi. 

Suv  yashash  muhiti  sifatida  o’ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  Suv  muhiti  o’ta 

zichligi,  bosimning  kattaligi,  kislorod  va  yorug’likning  kamligi  bilan  farq  qiladi. 

Bundan  tashqari,  suv  havzasining  ayrim  qismlari  suvdagi  mineral  va  organik 

moddalarning  miqdori,  suv  oqimining  yo’nalishi  va  tubining  xususiyati  bilan  bir-

biridan farq qiladi. SHu sababli suv hayvonlari suv muhitiga umumiy  moslashuvi 

bilan  birga  suv  havzasining  ayrim  qismlaridagi  sharoitga  ham  moslashuvi  zarur. 

Hayvonlar  okean,  dengiz,  daryo,  ko’l  va  erosti  suvlarida  ham  yashaydi.  Ular  suv 

yuzasida,  suv  tubida,  suv  tubidagi  balchiqda  yoki  suv  qa’rida  muallaq  yashashga 

moslashgan. 

Quruqlik va havo muhiti suv muhitiga qaraganda juda xilma-xil va murakkab 

muhit  hisoblanadi.  Bu  muhitda  hayvonlar  organizmi  havo,  ya’ni  gazsimon  muhit 

bilan  o’ralgan  bo’lib,  unda  kislorod  etarli  bo’lsa-da  namlik  kam  bo’ladi.  Bunday 

murakkab  sharoitda  yashashga  moslashuv  hayvonlarning  morfologik  tuzilishi 

(harakatlanish  organlari,  tana  qoplog’ichi)  va  fiziologik  xususiyatlari  ancha 

murakkablashishiga olib kelgan.  

Tuproq  murakkab  uch  fazali  (qattiq,  suyuq,  gazsimon)  yashash  muhitidir. 

Undagi qattiq zarrachalarni havo va suv o’rab turadi. Tuproqda havo va suv bilan 

to’lgan juda ko’p mayda bo’shliqlar bo’ladi. Tuproqda haroratning o’zgarishi kam 

seziladi  va  namlki  ko’p  bo’ladi.  Unda  doimo  organik  va  mineral  moddalar 

to’planadi. Tuproq suv bilan quruqlik muhiti o’rtasidagi oraliq muhit hisoblanadi. 

Ana shuning uchun ham tuproq juda xilma-xil organizmlar hayot kechirishi uchun 

juda qulay muhit hisoblanadi. 

---

 

15 

Tirik organizmlar yashash muhiti sifatida tashqi muhitdan keskin farq qiladi. 

Har  bir  ko’p  hujayrali  organizm  tanasida  o’zining  parazitlari  bo’ladi.  Xo’jayin 

organizmida parazit uchun oziq doim etarli bo’lsa-da, lekin parazitning rivojlanishi 

uchun juda ko’p qiyinchilik tug’iladi. 

Muhitning  tarkibiy  qismi  va  xususiyati  xilma-xil  va  doimo  o’zgarib  turadi. 

SHuning  uchun  tirik  organizmlar  doimo  o’zgarib  turadigan  muhitga  moslashib 

boradi.  Organizmlarning  muhitga  moslashuvi  adaptasiya  deyiladi.  Adaptasiya 

tufayli organizmlar tuzilishi o’zgarib, murakkablashib boradi.  

Muhitning  organizmlarga  ta’sir  ko’rsatadigan  elementlari  ekologik  omillar 

deyiladi.  Muhit  faktorlari  juda  xilma-xil  xususiyatga  ega  bo’ladi.  Ular  organizm 

uchun  foydali  yoki  zararli  bo’lishi,  organizmning  yashab  qolishi  va  ko’payishiga 

yordam berishi yoki unga to’sqinlik qilishi mumkin.