O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti

– jang; o‘choqlar 
(75) – 
o‘t ochish nuqtalari; siyrak 
(27) – 
oz, 

---

3 
kam; toza kuch 
(90) – 
qo‘shimcha kuch; qisqa 
(94) – 
kalta; ayyorcha 
(135, 156, 
170) –
ayyorona; o‘lchovsiz 
kabi. 
Afsuski, ularni sanab o‘tish bilan matndagi badiiy imkoniyatlarini, obrazlilik 
uchun qay darajada xizmat qila olganligini to‘la ko‘rsatib bo‘lmaydi. Ularning 
ayrimlarini keltirish bilan chegaralanamiz: 
Bo‘g‘ishma-jang
: Okoplarda, 
blendajlarda qizg‘in, omonsiz, haddan tashqari qonli va dahshatli bo‘g‘ishmalar 
qaynardi 
(74); 
ayyorcha-ayyorona, ayyorlarcha: 
- Yo‘q, kechirasiz, ojizlik 
ko‘rsatayotir,-dedi chol ayyorcha kulib 
(135);
Ayrim o‘rinlarda biz sinonim sifatida qarayotgan so‘zlarni Oybek ne 
darajada aniqlik bilan, ma’lum bir holatning nozik ifodasi sifatida qo‘llaganini 
ko‘rib 
hayratlanasiz: 
garanglanmoq-garangsimoq-gandiraklamoq: 
Ko‘p 
jangchilar garanglanib, oyoqda tura olmasdilar (87); qazinish-qazish; kovlash: 
Jangchilar yana hujumni kutib chuqurroq qazinishga, o‘zlarini yaxshiroq 
yashirishga urindilar 
(53). 
Yuqoridagi gaplar tarkibidagi 
garanglanmoq 
va 
qazinmoq 
so‘zlaridagi keng 
va shu bilan birga aniq ma’noni, nazarimizda, uning sinonimi bo‘lgan hech bir so‘z 
beraolmasligi mumkin. Chunki, gandiraklash garang bo‘lishdan keyingi hodisa, 
garangsish esa ko‘pincha eshitish bilan bog‘liq. Qazinmoqdagi 
–in
qo‘shimchasi 
esa o‘zlik darajasini hosil qilmoqda, bu bilan ma’no umuman qazish yoki 
kovlashga emas, balki o‘zi uchun, o‘ziga chuqur, okop kovlashga kelib 
taqalmoqda. 
Xuddi mana shunday holatlarda buyuk so‘z san’atkori bo‘lgan Oybekning 
tilga bo‘lgan e’tibori va undan foydalanishdagi mas’uliyati va mahorati yana ham 
aniq seziladi. 
Romanda badiiy ifodalangan, obrazli tasviriy vositalarga murojaat qilingan, 
jonlantirish usulidan foydalanilgan o‘rinlar juda ko‘p. Ammo ular hamma vaqt 
ham muvaffaqiyatli qo‘llanganmi? Jang paytida o‘rmonda ketib borayotgan ikki 
soldat o‘zbek qishloqi yigitlari Asqar polvon va Ali tajanglarning nutqiga e’tibor 
beraylik: 

---

3 
- ...Urushda azroil ham juda berahm, aziz joningni aldab-suldab 
sug‘urmaydi. Bir urib qo‘l-oyoqlarinigni uchiradi. Bir zarbasi bilan boshing 
daraxt tepasida... 
- Ko‘zlaring uzilgan tanangga qarab baqrayadi! – qo‘shib qo‘ydi Ali tajang 
xirillab. 
-Imm...-ichidan ingradi Asqar polvon. –Bektemir qayoqda? Safarga nima 
bo‘ldi? O‘lim to‘zonlari ko‘zlarimizni ko‘r qildi.
-...Rostini aytsam, polvon, taqdir ham chippakka chiqqan! – dedi Ali tajang 
jahl bilan. - ...Mina bilan snaryad degan balo taqdirning temir qo‘rg‘onini ham 
yorib o‘tadi 
(25). 
Personajlar nutqining ham bu tarzda obrazli ifoda etilishi yaxshi. Ammo 
oddiy qishloqi o‘zbek yigitlarining bu usulda balandparvoz va jimjimador 
gapirishlariga unchalik ishonib bo‘lmaydi? 
O‘xshatishlar urush manzarasini, uning ishtirokchilari holatini to‘la tasvir 
ettirish uchun keltirilgan. Ularning miqdori ko‘p emas. Ammo aytish mumkinki, 
a’anaviy ham emas. Asosan milliylik va subektiv baho suzilib turadi.
Fashistlar