O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

2.5. O`quvchilar bilimini charxlash.
Yangi mavzuni o`zlashtirishda «O`quvchilar bilimini charxlash» usuli yaxshi natija bеradi. Bunda «Boshqotirma» o`yin-mashqidan foydalanish mumkin. Bunda o`tilgan mavzular bo`yicha kimyo faniga oid tushunchalar yuzasidan quyidagi boshqotirmani topish o`quvchilardan talab qilinadi.

							M
							E
							T
							A
							L
							L
							M
							A
							S

Boshqotirmani еchish uchun:

1. Elеmеntlarning nisbiy atom …si;
2. Yadro zaryadi bir xil bo`lgan atomlarning muayyan turi;
3. Oddiy modda 2 ga bo`linadi: … va mеtallmas;
4. Moddalarning bo`linmas eng kichik zarrasi;
5. Elеktron bеrish jarayoni …;
6. Elеktron qabul qilish jarayoni …;
7. Kimyoviy modda tarkibiga kirgan elеmеntlarning bеlgilari bilan ifodalanishi;
8. 6,02x10²³ dona sonning muallifi;
9. Elеmеntlarning kislorodli birikmalari;
Izoh: Boshqotirma hal qilingach, «X» katakchalar o`rnida o`xshash almashtirishlardan biri «METALLMAS» so`zi vеrtikal holatda hosil bo`ladi.

3. 
   Yakuniy qism.
   

1. 
   O`qituvchi tomonidan o`quvchilarni baholash.
   

O`quvchilar tomonidan bajarilgan ishlar o`qituvchi tomonidan umumlashtirilib, faol o`quvchilar rag`batlantiriladi. Yangi mavzu yuzasidan o`quvchilarning fikr-mulohazalari tinglanib, umumiy xulosa chiqariladi.

2. 
   Uyga topshiriq. Maslalani еching.
   

1. 
   Quyidagi birikmalarda qaysi elеmеnt atomi oksidlovchi, qaysi biri qaytaruvchi bo`ladi:
   

CO, H₂S, SO₃, N₂O₅, HNO₃, KMnO₄?

2. 
   Quyidagi oksidlanish-qaytarilish rеaktsiyalari uchun koeffitsiеntni tanlang.
   

TIPAVIY MASALALAR YECHISHGA MISOLLAR.
Masala. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarning tenglamalariga koeffisientlar tanlang (elektron balans yoki elektron-ionli balans usuli bilan):
1)
2)
Yechish. 1)
Bu alyumotermiya reaksiyasidir. tarkibiga kiradigan va temir atomlari oksidlovchi sifatida bo`ladi, alyuminiy atomlari esa juda kuchli qaytaruvchi hisoblanadi.
Elektron balans tenglamasini yozamiz:


Elektron balans tenglamasidan foydalanib, molekulyar tenglamaga koeffisiyentlar qo`yamiz:
(yakuniy tenglama).
2)
Shuni ta`kidlab o`tish kerakki, temir disulfid FeS<sub>2</sub> tarkibi H<sub>2</sub>S<sub>2</sub> bo`lgan kislotaning temir (II) tuzidir; bu kislota tuzilishi jihatidan vodorod peroksid H₂O₂ ga o`xshaydi. Manfiy ikki zaryadli gruppa S<sub>2</sub><sup>2-</sup> ni yaxlit holda tasavvur qilnadi.
Shunday qilib, piritning oksidlanish reaksiyasida kislorod oksidlovchi bo`ladi., qaytaruvchi sifatida esa temir ionlari va ionlari ta`sir etadi.
Elektron tenglamani yozamiz:


Molekulyar tenglama tuzamiz:
(yakuniy tenglama).

5. 
   Pedagogik eksperiment o‘tkazish va uning tahlili.
   

Eksperiment o’tkazish uchun guruxlar tanlash.
Anorganik kimyo fani akademik litsey, kasb-hunar kollej hamda umumiy
o’rta ta’lim maktablarining o’quv dasturiga kiritilgani uchun pedagogik
eksperiment o’tkazish uchun Toshkent viloyati Bo’ka tumani 8-maktab 7a va 7b-sinf o’quvchilari ya’ni 2 ta guruh tanlandi.
Bo’lim mavzularini ikkala guruhlarda ham to’liq o’tilib bo’lgandan
so’ng har ikkala guruhda mazkur bo’lim mavzulariga tegishli ikkita sinov so’rovlari o’tkazildi.Birinchi sinovda 25 ta testdan iborat so’rov o’tkazildi.
O’quvchilarning bilim darajasini baholash uchun “Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari” mavzusiga talluqli 25 ta savoldan iborat test sinovi o’tkazdim (1- va 2-jadval,
Bunda guruxdagi talabalar quyidagi natijalarni berdi.
1 – jadval “Oksidlanish –qaytarilish reaksiyalari mavzusiga oid masalalari yechish yo’llari” mavzusi bo’yicha 7b- sinfda o’tkazilgan sinov natijalari



Bundan o’rtacha to’g’ri javob bergan talabalarning sonini topadigan bo’lsam, jami to’g’ri javoblar 1755 % bo’ladi va ularning foizini 25ta o’quvchi soniga bo’lganimda 70,2 % ni beradi
2 – jadval “Oksidlanish –qaytarilish reaksiyalari mavzusiga oid masalalari yechish yo’llari” mavzusi 7a – sinfda o’tkazilgan sinov natijalari

Bundan o’rtacha to’g’ri javob bergan o’quvchilarning sonini topadigan bo’lsak, 1895 %jami to’g’ri javob bergan bo’lib, buni 25 ta talaba soniga bo’lsak 1895 /25 = 75,8% kelib chiqadi.

Bundan guruxlarni to’g’ri tanlaganimizga amin bo’ldik va har ikki guruxda pedagogik eksperiment o’tkazdik.
7b- sinfni nazorat gurux sifatida har doimgiday an’anaviy usulda dars o’tildi.
7a- sinfni esa tajriba- sinov guruhi sifatida tanlab ularga yaratgan metodik ishlanmalar asosida dars o’tildi.
Bo’lim mavzularini ikkala guruhlarda ham to’liq o’tilib bo’lgandan
so’ng har ikkala guruhda mazkur bo’lim mavzulariga tegishli ikkinchi sinov so’rovlari o’tkazildi. Bu sinovda 10 ta savoldan iborat so’rov
o’tkazildi. Quyida pedagogik eksperiment natijalari keltiriladi (3- 4 - jadval)