O‟zbekiston respublikasi

OK asosiy ulanish sxemalari. OKlarda doim chiziqli yoki nochiziqli zanjir ko‗rinishidagi chuqur manfiy teskari aloqa bajarilgan bo‗ladi. MTA xossalari OK asosida turli analog va impuls elektron quurilmalar yaratish imkonini beradi.
Bunday sxemalarni ishlash prinsipini tushunish va ularni taxminiy tahlil qilish uchun ideal operasion kuchaytirgich tushunchasi kiritiladi. Ideal operasion kuchaytirgich quyidagi xossalarga ega bo‗ladi:

1. 
   kuchlanish bo‗yicha cheksiz katta differensial kuchaytirish koeffisienti
   

K_U0;

2. 
   nol siljish kuchlanishining nolga tengligi U_SIL, ya‘ni kirish signallari bir
   

– biriga teng bo‗lganda, chiqish kuchlanishi nolga teng bo‗ladi; demak, OK kirish potensiallari doim bir – biriga teng;
v) kirish toklari nolga teng;
g) chiqish qarshiligi nolga teng;
d) sinfaz signallarni kuchaytirish koeffisienti nolga teng.
OKning differensial ulanishi. 59–rasmda OKning differensial ulanish

1 2 КИР
^{sxemasi keltirilgan. Kirxgof qonuniga binoan} I  I  I  0 ^{. Bundan v) xossa}

I_КИР  0
bo‗lsa, u holda
I₁  I ₂
^{ 0} .

U  U ^/
U  U ^//

I  ¹ ;
1 _{R
I2 } ЧИК _;
кR

1
U  U ^/
R
_ U_ЧИК  U ^// _;
кR
кU₁
 U ^// (к 1)  U


ЧИК

56. 
    – rasm.
    

b) xossaga ko‗ra ^{U /}
_{ U} //
 U ^к
2 к  1
. Bu yerdan U
ЧИК
 к(U ₂
U₁ ) .

Shunday qilib, OKning differensial ulanishi natijasida yuzaga kelgan qurilma ayiruvchi – kuchaytirgich hisoblanadi.
OKning invers ulanishi. Invers ulanishda OKning inverslamaydigan kirishi

umumiy shina bilan ulanadi (60 - rasm). v) xossa natijasida potensiallari nolga teng, demak
I₁  I ₂
^{ 0} . Kirish



I

;
^UКИР

R
1
1
^UЧИК
2

R



I

;
2

_{к } ^UЧИК
^UКИР
  ^R2
R₁

Real OK uchun bu formulaning qo‗llanilishi kuchaytirish koeffisientini hisoblashda xatolikllarga olib keladi. OKning K_U0 va R_KIR0 qancha katta bo‗lsa, bu formuladan foydalanish shuncha kichik xatolik beradi. Shunday qilib, K_U0=10³, R₁=1 kOm, R₂=100 kOm va R_KIR0=10 kOm bo‗lsa, kuchaytirish koeffisientini aniqlashdagi xatolik 9 % ni tashkil etadi, K_U0=10⁵ (qolgan kattaliklar o‗zgarishsiz) bo‗lganda - 0,1 % dan kichik.

Kuchaytirgichning chiqish kuchlanishlari kirishga nisbatan teskari fazada bo‗ladi. Bu sxemaning kuchlanish bo‗yicha kuchaytirish koeffisienti rezistor qarshiliklarining nisbatlariga bog‗liq ravishda birdan katta ham, kichik ham bo‗lishi mumkin va deyarli barqaror bo‗ladi.

56. 
    – rasm.
    

OKning inverslamaydigan ulanishi. Inverslaydigan ulanishda kirish signali OKning inverslamaydigan kirishiga uzatiladi, inverslaydigan kirishga esa R₁ va R₂ bo‗luvchi rezistorlar orqali kuchaytirgich chiqishidan teskari aloqa signali uzatiladi (61 - rasm).

56. 
    – rasm.
    

U  U ^/
/ // ^R

КИР _{ 0 ,}
^{U  U  U 1} .

_R ЧИК
R₁  R₂

Bu yerdan ^U
ЧИК
 (1  ^R2 ) U
R₁
КИР
, ya‘ni
_{к } ^UЧИК
^UКИР
 1  ^R2 _.
R₁

Ko‗rinib turibdiki, bu yerda chiqish signali kirish signaliga sinfaz.
Agar OK invers kirish bilan qisqa tutashgan bo‗lsa, bu koeffisient birga teng bo‗ladi. Bunday sxemalar inverslamaydigan qaytargichlar deb ataladi va yagona qobiqda bajarilgan bir necha kuchaytirgich ko‗rinishidagi alohida integral mikrosxemalar ko‗rinishida bir varakayiga ishlab chiqariladi.
Qaytargichda qo‗llanilagan OK turi uchun maksimal kirish qarshiligi va minimal chiqish qarshiligi amalga oshiriladi. OK asosidagi qaytargich, ixtiyoriy biror qaytargich kabi (emitter yoki istok), muvofiqlashtiruvchi bosqich sifatida ishlatiladi.

5. BOB. YARIM O„TKAZGICHLI STATIK RAQAMLI INTEGRAL MIKROSXEMALAR SXEMOTEXNIKASI

1. 
   Raqamli texnika asoslari
   

Zamonaviy hisoblash texnikasida axborotni raqamli qayta ishlash usuli muhim rol o‗ynaydi. Raqamli yarim o‗tkazgichli IMSlar hisoblash texnikasi qurilmalari va tizimining negiz elementi hisoblanadi. Hisoblash mashinalari tomoniday qayta ishlanayotgan berilganlar, natija va boshqa axborotlar faqat ikki qiymat oladigan (ikkilik sanoq tizimi) elektr signallari ko‗rinishida ifodalanadi.

Analog axborotni raqamli ko‗rinishga aylantirish uchun uni kvantlaydilar, ya‘ni vaqt bo‗yicha uzluksiz signal uning ma‘lum nuqtalardagi diskret qiymatlari bilan almashtiriladi. So‗ngra berilgan signal oxirgi diskret qiymatiga mos ravishda raqam beriladi. Signal diskret darajalarini raqamlar ketma – ketligi bilan almashtirish jarayoni kodlash deb ataladi. Olingan raqamlar ketma – ketligi signal kodi deb ataladi.
Ikkilik sanoq tizimida biror son ikki raqam: 0 va 1 orqali ifodalanadi. Raqamlarni ifodalash uchun raqamli tizimlarda tok yoki kuchlanish kabi elektr kattalikni ikki holatdagi signalini qabul qilishga moslashgan elektron sxema bo‗lishi talab qilinadi. Kattalikning biri – 0 ga, ikkinchisi – 1 ga mos kelishi kerak. Ikki elektr holatga ega bo‗lgan elektr sxemalarni yaratishning nisbatan soddaligi shunga olib keldiki, hozirgi zamonaviy raqamli texnika mana shu ikkilik ifodalanish tizimga asoslangan.
Raqamli qurilmalar ishlash algoritmini ifodalash uchun bul algebrasi yoki mantiq algebrasi qo‗llaniladi. Mantiq algebrasi doirasida raqamli sxema kirish, chiqish va ichki qismlariga mos ravishda bul o‗zgaruvchilari o‗rnatiladi va ular faqat ikki qiymat qabul qilishi mumkin:
X=0 agar X 1; X=1 agar X  0.

Bul algebrasi asosiy amallari bo‗lib mantiqiy qo‗shuv, ko‗paytiruv va inkor amallari hisoblanadi.