O’zbekistоn respublikasi

 
 
42-rasm. Tarash mashinasi 
 
2. Ignali sirtlarning turlari va o’zarо ta`sirlashuvi. Tarashning asоsiy 
nazariy elementlari.
Mashina ishchi qismlari ignali sirtlarining o’zaro ta’sirlashuvi, asosan, ikki 
xil bo’lishi mumkin. 
1. Ikkala sirtning ignalari bir-biriga parallel egilgan, ignalariga tolalarni 
ilashtirib kelayotgan I-sirt II-sirtga nisbatan uning ignalari egilgan tomonga qarab 
harakat qiladi. Ignalar parallel holatda joylashgan. 
43-rasm.
R
1
, R
2
- tutamlarni tortuvchi kuchlar; 
Q
1
, Q
2 
- tolalarni ignalarning orasiga kirituvchi kuchlar; 
P
1
, P
2
- tolalarni ignalarga yopishtirib siqib turuvchi kuchlar; 
Bu kuchlar ta'sirida tolalar tutami yana mayda bo'lakchalarga ajralib, bir 
qismi I-sirt ignalari orasida, ikkinchi qismi II -sirt ignalari orasida qoladilar. 
2. Xuddi shu hol ignali sirtlar bir tomonga harakat qilsa, lekin harakat 
tezliklari turlicha bo'lganda ham qaytariladi, ya'ni ikkala sirtning ignalari kesishgan 
bo’lsa, quyidagi holni ko'ramiz. 
44-rasm. 

---

64 
Tarash jarayoni samarali bo’lishi uchun qator texnologik ko'rsatkichlar 
mavjud bo'lib, ularni to’g’ri tanlash lozim. 
Ta'minlovchi stolchaning profili. Ta'minlovchi silliq stolchaning vazifasi 
tarash mashinasining qabul barabani tolalar tutamiga zarbiy ta'sir ko'rsatayotgan 
paytda tutamni mahkam ushlab turishdan iborat. Agar stolchaning profili noto'g'ri 
tanlansa, qabul barabanining tishlari tola tutamiga asta-sekin sanchilib, tolalarni 
tarash paytida ularni uzib yuboradi.
Qabul barabani garniturasi tishining qiyalik burchagi. Qabul barabanining 
tolalar tutamini yaxshi tarashi garniturasi tishlarining tolalar tutamiga sanchilishiga 
va bu tishlarning qiyalik burchagiga bog’liq. Bu burchak tarash burchagi deb 
ataladi. Uning optimal qiymati topilsa, tishlar tolalar tutami orasiga kirib, ularni 
yaxshi taraydi. 
Qabul barabanining jadalligi. Qabul barabani qancha jadal ishlasa, paxta 
bo'lakchalari shunchaiik mayda bo’lakchalarga bo'linib, xas-cho’p va iflosliklardan 
shuncha yaxshi tozalanadi. Qabul barabanining jadalligi tishlarning bitta tolaga 
ta'siri bilan baholanadi va bitta tolaga to'g'ri keladigan tishlar soni 
(m) 
bilan 
aniqlanadi. 
bu yerda: n - qabul barabanining tezligi; 
z
-qabul barabanining sirtidagi ignalarning tishlari soni; 
T
t
- 
tolaning chiziqli zichligi; 
1- 
tolalarning o'rtacha uzunligi; 
V
t
 - 
ta'minlovchi silindrining tezligi, m/min; 
T
x
-xolstning chiziqli zichligi. 
Qabul barabani bilan ta'minlovchi stolchaning o'zaro ishlovi natijasida 
maydalangan va tozalangan paxta tutamlari, qabul barabanining tishlariga ilashadi. 
Qabul barabani tarash mashinasining bosh barabani sirtiga tolalar 
ta'sirlashuvi, sirtlarning tishlari turli tomonga yo'nalganliklari va turlicha tezlikda 
harakatlanishlari natijasida o’tadi. 
Asosiy tarash jarayoni - mayda taramlarni ayrim tolalar ajratish bosh baraban 
tishlari bilan shiyapkalar ignalarini o'zaro ta'siri natijasida o'tadi. Bosh baraban 
tishlari bilan shiyapkalar ignalarini parallel joylashishlari, oralaridagi masofaning 
juda kichikiigi (0,18-0,20 
mm), 
shuningdek, baraban bilan shiyapkalar tezliklaridagi 
katta farq (barabanining chiziqli tezligi shlyapkalarnikiga nisbatan 10000 marotaba 
katta) tolalarni jadal taralishini ta'minlaydi. Taralish darajasi 
Tarash mashinasida unga keltirilgan yarim mahsulotning ko'ndalang kesimi 
va uzunligi o'zgaradi. Unga keltirilgan xolstdan pilta olinadi. 
Mahsulotning yupqalashishi (ingichkalashishi) 
 
 
cho'zilishi

---

65 
Agar tarash mashinasida kalta tolalar chiqindiga ketmasa Yu=E bo'lardi. 
Chiqindi bo’lganligi uchun E=Yu(l-g/100)r chiqindi miqdori. 
Tarash mashinasining ish unumdorligi quyidagi formuladan aniqlanadi: 
Bu yerda:
d
7
 
- chiqaruvchi baraban diametri; 
n
7
 
- chiqaruvchi baraban aylanish chastotasi;
T 
– pilikning chiziqli zichligi;
FVK - 
foydali vaqt koeffitsienti.