O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

15-maruza Maxsus o’zgarmas tok mashinalari
Reja:

1. 
   Maxsus maqsadli O‘T mashinasini
   
2. 
   Kranlarda va metallurgiyada ishlatiladigan dvigatellar hamda tortuvchi dvigatellar
   

Maxsus maqsadli O‘T mashinasining unipolyar (qutblari bir nomli) va magnitogidrodinamik turlari ham mavjud bo‘lib, ular tor sohalar uchun mo‘ljallanishini ta’kidlash bilan chegaralanib mazkur bobda maxsus maqsadli o‘zgarmas tok mashinalarining amalda keng qo‘llaniladigan hamda istiqbolli turlariga oid ma’lumotlar keltirilgan.

Elektr mashinasozligi sanoatida quvvati bir necha vattdan bir necha ming qilovattgacha bo‘lgan, turli sharoitlarda ishlatishga mo‘ljallangan o‘zgarmas tok mashinalari ishlab chiqariladi.
O‘zgarmas tok elektr mashinalariga qo’yiladigan talablarga qarab ular umumiy maqsadlarda ishlatiladigai mashinalar bilan maxsus mashinalarga bo‘linadi. Ko‘pchilik ishlatilish sohalari uchun umumiy bo‘lgan talablar kompleksini qanoatlantiradigan elektr mashina umumiy maqsadlarda ishlatiladigan elektr mashina deyiladi; ularga quyiladigan talablar jumlasiga ayrim sohalarda ishlatiladigai elektr mashinalargagina xos bo‘lgan spetsifik talablar kirmaydi. Elektr mashinalarning ayrim ishlatilish sohalarigagina xos bo‘lgan spetsifik talablarni hisobga olgan holda yasalgan mashina maxsus elektr mashina deyiladi.
Sanoatda keng ko‘lamda foydalaiiladigan umumiy maqsadlarda ishlatiladigan elektr mashinalar ham, maxsus mashinalar ham seriyalar bilan tayyorlanadi.
Mashinalar seriyasi konstruksiyasi bir tipda bo‘lib, qo‘yiladigan talablarning umumiy kompleksini qanoatlantiradigan elektr mashinalarning quvvati oshib boradigan qatoridir.
Umumiy maqsadlarda ishlatiladigai o‘zgarmas tok mashinalarining eng ko‘p tarqalganlari yagona П (DC-direct current, o‘zgarmas tok mashinalari) seriyadagi mashinalardir. Quvvati 0,3 dan 200 kWt gacha bo‘lgan shu seriyadagi elektr mashinalarga 110 va 220 V kuchlanishga mo‘ljallangan, aylanish tezliklari 3000, 1500, 1000, 750 va 600 ayl/minut bo‘lgan elektr dvigagellar va 115 hamda 230 V kuchlanishga mo‘ljallangan, aylanish tezliklari 2850 va 1450 ayl/minut bo‘lgan generatorlar kiradi.
П (DC) seriyadagi elektrodvigatellar aylanish tezlnginn keng chegarada va bir me’yorda rostlash talab qilinadigan sanoat yuritmalarida ishlatishga, generatorlar esa o‘zgarmas tok elektr zanjirlarini ta’minlashga mo‘ljallangan.
Maxsus elektr mashinalar sanoatning qaysi tarmog‘ida ishlatishga mo‘ljallangan bo‘lsa, shu tarmoqning talablariga muvofiq holda loyihalanadi.
Shuning uchun maxsus o‘zgarmas tok elektr mashinalarining juda ko‘p turlari bor.
Ushbu bobda shunday mashinalarning eng ko‘p tarqalgan turlari ko‘rib chiqiladi.