O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

2-§. Quyma materiallar xossasiga talablar 
Texnika-iqtisodiy  talablarga  javob  beradigan  quymalar  olishda  keng 
foydalaniladigan  asosiy  materiallarga  cho‘yanlar,  po‘latlar  va  rangli  metall 
qotishmalari 
kiradi. 
Ayniqsa, 
ularning 
suyuqlanish 
temperaturasining 
pastroqligi,  oquvchanligi,  kam  kirishishi,  kimyoviy  tarkibining  tekis  bo‘lishi 
hamda narxining arzonligi ayrim ka.mchilikla.ri bo‘lsada, quymalar olishga qo‘l 
keladi.  Quymalardan  kutilgan  xossalar  material  xiliga,  kimyoviy  tarkibiga, 
qolipga  quyilish  temperaturasiga,  qolip  materialiga  va  boshqa  ko‘rsatkichlarga 
bog‘liq. Shuni aytish lozimki, yirik, murakkab shaklli, turli xil quymalar olishda 
kirishuv- chanligi, struktura o‘zgarishi, ayrim qismlarining turli tezlikda sovishi 
va  boshqa  sabablarga  ko‘ra  quymalarda  ichki  zo‘riqish  kuchlanishlari  vujudga 

---

62 
 
keladi  va  zarur  tadbirlar  ko‘rilmasa,  bu  kuchlanishlar  ularning  defor- 
matsiyalanishiga, darz ketishiga olib kelishi mumkin. 
Quymalarni  olishda  foydalaniladigan  materiallar  ichida  yuqorida  qayd 
etilgan  talablarga  quyma  cho‘yanlar  yaxshi  javob  beradi.  Shu  boisdan,  quy-
malar olishda ulardan keng foydalaniladi. O‘rtacha hisoblar ko‘rsatadiki, ishlab 
chiqarilayotgan  quymalarning  70%  quyma  cho‘yanlarga,  17%  po‘latlarga,  8% 
boshqa xil cho‘yanlarga va qolgani rangli metall qotishmalarga to‘g‘ri keladi. 
Ma’lumki,  olinayotgan  quymaning  tannarxi  mate-rial  xiliga,  seriyasiga, 
shakliga, o‘lchamlariga va texnologik jarayonlarning oqilona belgilanganligiga, 
mexanizatsiya  va  avtomatlashtirilganlik  darajasiga  bog‘liq  17-jadvalda  quyma 
materiali,  seriyasi  va  shaklining  tannarxiga  o‘rtacha  ta’siri  (qabul  qilingan 
birlikda) misol sifatida keltirilgan. 
                                                                                                                         
 17-jadval 
Quyma materiali 
Seriyasi 
Shakli 
Kam 
Ko‘p 
Oddiy 
Murakkab 
Kulrang cho‘yanlar 
1,0 
0,4-0,6 
1,0 
1,8-2,2 
Uglerodli po‘latlar 
1,0 
0,4-0,6 
1,0 
1,5-2,0 (3-4) 
Bolg‘alanuvchi 
cho‘yanlar 
 
 
 
 
Alyuminiy qotishmalar 
1,0 
0,4-0,6 
1,0 
1,2-1,5 (2-3) 
Legirlangan po‘latlar 
1,0 
0,4-0,6 
1,0 
8,0-10,0 (16,020,0) 
 
1,0 
0,4-0,6 
1,0 
6,0-8,0 va undan ortiq