O`zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi

Mustaqil  nutqning  shakllanishi  va  leksik-grammatik  qurilishning 
buzilishlarini to‟g‟irlash bo‟yicha logopedik ishlarning o‟ziga  xosligi 
L ye k s i k a n i n g   r i v o j l a n t i r i l i sh i d a   
l o g o p ye d i k   i sh l a r n i n g   o‘ z i g a   x o s l i g i. 
 
Logopedik-korreksion (to‘g‘irlash) ta‘sir qilish jarayonida lug‘at boyligini 
oshirish,  so‘z  ma‘nosini  aniqlash,  semantik  maydon  va  leksik  tizimni 
shakllantirish  bo‘yicha  ish  olib  boriladi.  Sifatlar,  fe‘llar  va  predikativ  lug‘at 
alohida ye‘tiborga molik bo‘ladi. 
 
Yordamchi  maktablarning  quyi  sinflarda  olib  boriladigan  ishlar 
o‘yinlardan  foydalanilgan  holda,  ko‘proq  iste‘mol  qilinadigan  fe‘llar  hisobiga 
lug‘atni  boyitish  bilan  boshlanadi  («Kim  qanday  ovoz  beradi»,  «Kim  qanday 
ovqatlanadi» va hokazo).  
 
Sifatlarni yegallash rang, shakl, hajmni anglatuvchi so‘zlardan boshlanadi. 
keyinchalik balandlik, qalinlik, uzunlik, kenglik, og‘irlik va mazani anglatuvchi 
o‘zlashtirish davom yettiriladi. 
 
Keyinroq otlardan yasalgan sifatlarni o‘rganish ustida ishlar olib boriladi. 
Shuningdek,  semantik  jihatdan  murakkab  bo‘lgan  so‘zlar  –  sifatlar 
o‘zlashtiriladi. (masalan, insoniy fazilatlar-anglatuvchi sifatlar). 
 
Predikativ  lug‘atni  rivojlantirish  bilan  bir  vaqtda  nominativ  lug‘atni 
boyitish  bo‘yicha  ishlar  davom  yettiriladi.  Umumlashtiruvchi  xarakterga  yega 
bo‘lgan  so‘zlarni  o‘zlashtirish  alohida  ahamiyatga  yega.  Ular  bolalarning 

---

analitik-sintetik  va  umumlashtirish  operasiyalarining  rivojlanishiga  ijobiy  ta‘sir 
yetadi. 
 
Lug‘atni  boyitish  olmoshlar,  son,  ravish  va  boshqa  so‘z  turkumlari 
hisobiga ham amalga oshiriladi. 
 
Aqli  zaif  bolalarning  lug‘atini  boyitishda  sinonim  so‘zlarni  aniqlab 
o‘rganish   ham tavsiya yetiladi. 
 
Yordamchi maktablarda so‘z ma‘nolarini aniqlash ustida olib boriladigan 
ish,  atrofdagi  predmet  va  hodisalar  haqidagi  tasavvurlar  bilan  uzviy  bog‘liq. 
Predmetlarni  tasniflash  (turlarga  ajratish)  nutqdan  tashqari  bo‘lgan  (nutqiy 
bo‘lmagan)  reja  asosida  (masalan,  rasmlarni  ikki  guruhga  bo‘lib  ajratish), 
shuningdek,  nutqdan  foydalanilgan  holda  olib  boriladi.  Masalan,  ko‘rsatilgan 
barcha predmetlarni bir nom bilan aytish. Bolalarni turli toifadagi predmetlarni 
o‘rganishi  va  o‘zlashtirishlariga  yordam  beradigan  yozma  ma‘lumotlar  va 
rasmlar tavsiya yetiladi.  
 
So‘z ma‘nosi ustida, uning aniq ma‘nosidan asta-sekinlik bilan grammatik 
ma‘nosiga o‘tish va uni o‘zlashtirishga alohida o‘rin ajratiladi.