O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

Molibden. Ushbu element o’simliklarga M0O4^-2 anioni holida o’tadi. Molibden boshoqdoshlarga nisbatan dukkakli o’simliklarda ko’p bo’ladi. Uning asosiy to’planish joyi yosh novdalar va barglardir. Molekular azotni o’zlashtiruvchi mikroorganizmlar uchun molibdenning ishtiroki zaruriydir. Molibden nitratlarning qaylarilichida ishlirok etadi va ayrim fermentlar tarkibida uchraydi, Shuningdek, u aminlanish va qayta aminlanish reaksiyasida ishtirok etadi.

Molibden askorbat kislotasining biosintezi uchun ham zurur Molibdenga nisbatan sabzavot va dukkakli o’simliklar ayniqsa talabchandir, Molibden taqchilligida o’simliklarning o’sishi to’xtaydi xlorofill sintezi buziladi va barglar och-yashil tusga kiradi. Ammo shuni ham aytib o’tish lozimki, o’simlik organlarida molibden elementining ortiqcha miqdorda yig’ilishi nafaqat ular uchun zaharli ta’sir ko’rsatadi, balki ushbu o’simliklar bilan oziqlanadigan hayvonlar ayrim hollarda insonlar sog’ligiga ham salbiy ta’sir etishi ntumkin.

Mis. O’simliklarda ushbu element 0,0002% yoki 0,2 mg/kg atrofida uchraydi. Mis Su⁺ kationlari holida o’simliklar tomonidan qabul qilinadi. O’simlik to’qimalaridagi misning 2/3 qismi erimaydigan bog’langan holatda bo’ladi. Ushbu element o’simliklarning o’sish konusi va urug’larida ko’p uchraydi. Barglardagi barcha misning 70%xloroplastlarda to’plangan bo’lsa, yarmiga yaqini plastosianinlarda to’plangan bo’lib FS II va FS I o’rtasida elektronlar tashiluvida ishtirok etadi.

Misning g’o’za organlarida o’rtasidagi taqsimoti quyidagichadir barglarda 25 mg/kg, poyada 1 mg/kg, chanoqda 4,8 mg/kg, chigitda 4,2 mg/kg, tolada 0,2 mg/kg. Barglardagi misning 70% xloroplastlarda uchraydi va plastotsianin fermenti tarkibiga kiradi. Shuningdek, u askorbatoksidaza, polifenoloksidaza kabi fermentlar tarkibida ham uchraydi. Mis xlorofill sintezida ishtirok etadi hamda vita’minlar faolligini oshiradi.

Misning o’simliklar uchun yana bir muhim ahamiyati uning tashqi muhit omillariga o’simliklarning chidamliligini oshirishidir. Mis taqchilligida o’simlik o’sish va gullashdan to’xtaydi, mevali dataxtlarning o’suvchi qismi quriy boshlaydi. O’simliklami oziqlantirish uchun misning sulfatli tuzi (CuCO,) o’g’it sifatida qo’llaniladi.

Kobalt. Bu elementning o’simlik organlaridagi miqdori 0,00002% yoki 0,02 mg/kg atrofida. Kobalt ko’proq dukkakli o’simliklar uchun zarur, chunki ildizlardagi tuganak bakteriyalarning ko’payishida ishtirok etadi. U vitaminlar (Vn) tarkibida, o’simliklarning azotni o’zlashtirishida va xlorofillar sintezida qatnashadi. O’simliklar ham xuddi hayvonlar kabi B₁₂ vitaminini sintezlay olmaydi.

Rux.Ushbu element o’simliklarga kationlar (Zn+²) holida o’tadi. Uning miqdori ayniqsa yog’li organlarda ko’p bo’ladi. U glikoliz jarayonlari fcrmentlarining faolligida qatnashadi. Shuningdek, rux karboangidraza fermentini faollashtiradi (H2CO3=CO₂+H₂O). Rux fotosinlez uchun zarur, chunki u CO₂ miqdorini oshiradi. U triptofan aminokislotasining sintezida, undan fitogormon-indolilatsetatni hosil bo’lishida ishtirok etadi. Rux birqancha oksidlanish reaksiyalarida qatnashadi.

Rux taqchilligida fosfor almashinuvi buziladi, o’simlik o’sishdan to’xtaydi, hosil tugish sekinlashadi. Ruxning - yetishmasligi sitrus" o’simliklarida ko’plab kasalliklarni yuzaga chiqaradi. Ruxning yetishmasligi fosfor almashinuvini buzadi, ya’ni fosforning o’simlik yer ustki qismlariga tashiluvi qiyinlashib uning asosiy qismi ildizlarda yig’ila boshlaydi. To’qimalarda organik fosfor formalarining miqdori kamayib anorganik formasiniki ortadi. Shuningdek, saxaroza va kraxmalning miqdori kamayib organik kislotalarning ulushi ortadi Bundan tashqari hujayralarning bo’linishi 2-3 marotaba sekinlashadi.

Bor. O’simliklarning muqobil o’sishi va rivojlanishi uchun bor elementi o’ta zarurdir. Uning o’simlik to’qimalaridagi miqdori 0,0001% atrofida, Bor elementiga ko’proq ikki urug^’pallali o’simliklar muhtoj bo’ladi. Ayniqsa qand lavlagi, gulkaram kabi qishloq xo’jalik o’simliklari, bor yetishmaydigan tuproqlarda o’stirilganda tezda kasallanib qurib qoladi.

O’simliklar organlarida uning miqdori qumq massaga nisbatan 0,1 ttig/kg alrotlda bo’ladi. Boring miqdori gul va hujayra po^Lstida nisbatarj ko’p bo’ladi. Gul changining unishi va naychalarning o’sishi bor element! mayjudligi bilan bog’Iiq jarayonlardir, Bor morfdalar Imasliinuviga fa’sir qiladi. Uning yetjshmasZigi o’sish konu inmg nohud bo’tishiga o!ib keladi.

Bor boshqa mikroelementlardan farqli o’laroq fermentlar tarkibiga kirmaydi. Ammo o’simliklarga bor yetishmasa, uning hujayralarda fenol birikmalari ko’payadi. Bu o’z navbatida oqsil, nuklein kislotalar almashinuvini buzadi. Shuningdek, fenollar fonoplastlar o’tkazuvchanligini kuchaytirib sitoplazmada fenollar to’planishiga olib keladi. Ushbu birikmalar polifenoloksidaza ta’sirida xinonlarga oksidlanadi. Xinonlar esa o’z navbatida o’simlikni zaharlaydi va o’sish konusi o’ladi. O’simliklarga bor yetishmasligini oldini olish uchun H₃BO₃ birikmasi o’g’it sifatida ishlatiladi.