O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

Ko’kat o’g’itlar. Ular ham yerning unumdorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Ko’kat o’g’it sifatida ko’k no’xot, no’xot, qizil sebarga kabi dukkakli o’simliklar, kuzgi javdar, raps, gorchitsa, kabilar ddladi va mart-aprel oylarida yerga qo’shib haydab tashlanib keyin chigit ekiladi. Ushbu usul g’o’zaning o’sishi va rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi.

O’simliklarning mineral oziqlanishi.

O’simliklarning mineral oziqlanishida o’g’itlami berish muddatlari alohida o’rin tutadi. Qishloq xo’jaligida o’g’itlami ekishdan oldin, ekish bilan birga va ekishdan keyin berish usullari qo’llaniladi. Odatda ekishgacha o’g’itlarning 2/3-3/4 qismi beriladi. Bu hoi o’simlikni butun vegetasiyasi davomida oziq elemenllari bilan tanlanishiga olib keiadi. Chunki bu holda tuproq mahsuldorligi va biologik faolligi ortadi hamda flzik va tizik-kimyoviy xossalari yaxshilanadi.

O’g’itlarni ekishdan so’ng berish o’simliklar mineral oziqlanishini uning vegetalsiyasining nisbaian muhim fazalarida o’sish va rivojlanishini yaxshilash uchun qo’llaniladi. Masalan, g’o’za uchun azotli o’g’itiar berish muddalda beriladi, ya’ni ekishdan oldin, 3-haqiqiy barglar fazasida, shonalash, gullashdan oldin va ommaviy gullash fazasida. Azotli o’g’itlarni ommaviy gullashdan so’ng berish g’o’zani g’ovlab kelishiga va hosilning pishishini kechikishiga sabab bo’ladi. Qishloq xo’jaligida o’simliklami ildizdan tashqari-barglar orqali oziqiantirish ham keng qo’llaniladi. Masalan, kuzgi bug’doylar sutli urug’ fazasida azot (mochevina) bilan oztqlantlrilsa donlar tarkibidagi oqsil miqdori 0,5-1,0% ortadi. Qand lavlagi barglariga fosforli-kaliyli o’g’itlami sepish qandlarning barglardan ildizlarga harakatini jadallashtiradi va buning natijasida ildizmevadagi qand miqdori 1-2% va hosildorligi ortadi.

Qishloq xo’jaligi o’simliklarini doimiy ravishda mineral oziq bilan ta’minlash uchun fosforli va kaliyli o’g’itlarning 2-3 yillik miqdorini birdaniga shudgorlashdan old in solish mumkin. Masalan, fosforit unini birdaniga 1,5-3 t/ga miqdorida berish tavsiya qilinadi.

Mineral o’g’itlami berish usullari ob-havo va tuproq sharoitlari, tuproqning hosildorligi va ekinning agrotexnikasi bilan bog’liq. Shuni alohida ta’kidiab o’lish lozirnki, ekinlami faqal ilmiy asoslangan holda o’g’itlashgina o’simliklardan ulaming biologik normasi darajasi miqdorida hosil olishga yordam beradi.

O’simliklarni ularning talabidan ortiqcha miqdorda o’g’itlash nafaqat hosildorlikning oshmasligiga balkim hosilning sifatiga ham salbiy ta’sir qiladi. Masalan, o’g’itlarning yuqori miqdori urug’larning boshlang’ich o’sish jarayonlarini sekintashtiradi va ildizning hosil bo’lishini kechiktiradi. Karam o’simligini ortiqcha azot bilan oziqlantirish uning barglarida qand miqdorining pasayib ketishiga olib ketishiga hamda saqlanish muddatiari va sifatiga salbiy ta’sir qiladi.

Sabzavotlar tarkibida nitratlarning eng ko’p miqdori suvli og’irlikga nisbatan quyidagicha bo’lishi mumkin: kartoshkada 86 mg/kg, karanida, bodring va pomidorda 150 mg/kg. Shuni aytib o’tish zarurki insonlaraing oziq-ovqat ratsionida nilratlarning bir kunlik miqdori 405 mg dan oshmasligi zarur. Ayrim hollarda qishloq xo’jaligi sabzavot ekinlarini, xususan, tarvuz va qovunlarni azolli oziqlanlirishda o’simliklarga gullashdan so’ng ham nitratlar beriladi. Bu esa ulaming bevosita poliz ekinlari mevasida ko’plab to’planishiga olib keladi va insonlar salomatllgiga salbiy ta’sir qiladi.

Ekinlarni oziqlantirish uchun zarur bo’lgan mineral o’g’itlarning miqdori har yili ularni o’simliklar bilan olib chiqib ketilganini va tuproqdagi miqdorini olgan holda matematik uslublar va EHM yordamida hisoblab boriladi.