O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

O’simliklarning o’sishiga xar xil tuzlarning ta’sirini o’rganish

5-jadval

Variantlar	Poyauzunligi	Ildizuzunligi
0,12iNaC1eritmasi
0,12iKC1eritmasi
0,12iCaC12 eritmasi
0,12iNaC1+KC1eritmasi
0,12 iNaC1+CaC12eritmasi
0,12iNaC1+KC1+CaC12 0,12iNaC1+KC1+CaC12

Tuzlarning o’simliklar o’sishiga bo’lgan ta’siri, 6-7- kundan boshlab sezila boshlaydi. Tajribadan ijobiy natija olishda, tuzlarning kimyoviy toza bo’lishligi muxim axamiyatga ega. Odatda tajriba 3-4 xafta davom ettiriladi. Shu mo’ljaldagi vaqt tamom bo’lshi bilan o’simliklar eritmalardan olinib, distillangan suv bilan yuviladi va ularning poyasi, ildizlari lineyka yoki millimetr qog’ozi yordamida o’lchanadi.

Olingan ma’lumotlar yuqoridagi jadvalga yozib olinadi. Imkoniyati bo’lsa, o’simliklarning xo’l va quruq og’irligi, yoki ildizlar soni aniqlansa, yanada yaxshi bo’ladi.

Tajribadan olingan natijalar, talabalar bilan birgalikda muxokama qilinadi va undan tegishli xulosalar chiqariladi.

5-laboratoriya mashg’uloti

O’simlik tarkibidagi nitratlarni aniqlash
Kerakli reaktiv va asboblar. 1. Suv sharoitida o’stiriladigan o’simlik, 2. Disulfofsiolat kislotaning konsentrlangan H₂SO₄ dagi eritmasi, 3.Har millilitrida 0.2 mg nitrat tutgan eritma, 4. Standart (namuna) eritma,5.10% li natriy gidroksid eritmasi, 6.Elektrofotokolorometr. 7. Azot tutmagan knop eritmasi, 8. O’simlik o’stirish uchun shisha idishlar, 9.Byuretka. 10.Shtativ, 11.Suv hammomi, 12, O’lchov kolbalari, 13. Pipetkalar, 14.Elektr yoki gaz plitkasi, 15.Shisha tayoqchalari, 16.Chinni kosachalar.

Ma’lumki, nitrat kislota tuzlaridan o’simlik ildizlariga shimilgan NO₃ ionlari flavonrotend fermentlari ishtirokida qaytariladi.

(N⁺⁵) (N⁺³) (N⁺¹) (N^-1)

NO₃nitrareduktiv __NO₂ nitrareduktiv __ (HNO)₂ _____ giponitrareduktiv NH₂OH

Nitrat Mo nitrat Cu, Fe, Mg Cu, Fe, Mg gidroksilamin

(N^-3)

Giponitrareduktiv__ NH₃

Ma,Mg ammiak

Ammoniy tuzlaridan yutilgan NH₄ noni yoki nitratlar qaytarilishdan hosil bo’lgan NH₃, nafas olish jaroyonida hosil bo’lgan (seketoglugarat, pirouzum kslotasi) ketokislotalar bilan reaksiyaga kirishib aminokislotalarga aylanadi.

C OOH-CH-CH₂-CH₂-COOH+HAD+H₂O

NH₂ glagumat kislotasi

C OOH-CH-CH₂-CH₂-COOH+HAD+H₂O

NH₂glutamat kislotasi

2 . COOH-CO-CH₂-COOH+NH₃+HADH₂COOH-CH-CH₂-COOH+HAD+H₂O

o ksaloatstat
NH₂aspartat kislotasi

3 . CH₃CO-COOH+NH₃+HADH₂ CH₃-CH-COOH+HAD+H₂O

Pirouzum kislotasi

NH₂ alanin

O’simlik ildiz hujayralarida bo’ladigan ammiak, nafas olishda hosil bo’ladigan kislotalarga birikishi natijasida amminokislotalarga aylanibgina qolmasdan, balki Krebs siklida hosil bo’ladigan to’yinmagan organic kislotalardan – fumarat kislotasi bilan to’g’ridan-to’g’ri reaksiyaga kirishishi yo’li orqali ham aminokislotalardan – aspartate kislotasi tarkibiga kiradi.

C OOH+CH=CH-COOH +NH₃ =COOH-CH-CH₂-COOH

Fumarat kislotasi

NH₂aspartat kislotasi

Demak, ildizga shimilgan ammiakning nafas olish natijasida hosil bo’lgan ketokislotalar va fumarat kislotasi bilan birikishidan 3 ta amiokislota (aspartate, glugamat) hosil bo’lar ekan.

Yuqoridagi usullar bilan hosil bo’lgan 3 ta aminokislotadan oqsil tarkibiga kiruvchi boshqa aminokislotalar hosil bo’ladi. Ildizlarda nitratlarning qaytarilishi va ulardan aminokislotalarning hosil bo’lishi, o’simlik to’qimalarida bo’ladigan uglevod moddasiga bog’liq bo’ladi. Shuningdek nitratlarning NH₃ gacha qaytarilishi ko’p bosqichli fermantativ reaksiyalardan iborat bo’lganligi uchun ham u, energiya (ATF) sarflashishi bilan boradigan jarayon hisoblanadi.Tirik to’qimada bo’ladigan ATF, oksidlanishi fosforlanish va fotofosforlanish jarayonlarida hosil bo’ladi. Shuning uchun ham nitratlarning NH₃ gacha qaytarilish, nafas olish va fotosintez jarayonlari bilan bog’liq bo`ladi.

Shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki, ildizga yutilgan nitratning hammasi ham ammiakgacha qaytarilmasdan, balki uning ma’lum bir qismi, kenlema hujayralariga o’tib, ko’tariluvchi oqim orqali noya bo’ylab, barglarga yetib keladi. Bargga yetib kelgan nitratlar, ammiakgacha qaytariladi va aminokislotalar sintezida qatnashadi.

Noya, barg va barg bandidagi nitratlar miqdorini aniqlash orqali, ildiz qismida qancha miqdordagi nitratning ammiakgacha qaytarilganini aytib berish mumkin.

Barg plastinkasi va uning bandida topilgan nitratlar miqdoriga qarab, mezofil hujayralardagi nitratreduktaza fermentining faolligi haqidagi ma’lumotga ega bo’lish mumkin.

O’simlik to’qimalaridagi nitratlar miqdorini aniqlashda kolorimetrik usuldan keng foydaliniladi. Bu usul nitratlarning disulfofenolat kislotasi bilan reaksiyaga kirishishi natijasida nitrofenol birikmalarining hosil bo’lishiga asoslangan. Nitrofenol neytral va kuchsiz ishqoriy muhitda yashil-sariq rang beradi.