O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat unversiteti fizika- matematika fakulteti“Fizika” ta’lim yo’nalishi 173-guruh talabasi O’rinbayeva Zarifa Optika fanidan yozgan

2.1.Yorug’likningikkilamchisinishi

Fizikxususiyatlariyo’nalishlargabog’liqbo’lmaganmuhitizotropmuhitdeb, yo’nalishlargabog’liqbo’lganmuhitanizatropmuhitdeyiladi.DeyarlibarchashaffofKristaldielektriklaroptikanizatropdir, ya’niulardanyorug’liko’tganidayorug’likningoptikxossalarikristalningyo’nalishigabog’liqbo’ladibuningnatijasidayorug’likningikkilanibsinishidebnomolganhodisaro’yberadi.Buhodisaislandshpati (kalsiykarbanattuziningko’rinishlaridanbiri, CaC –geksaganalsistemasidagikristallar) uchun 1670-yildaErazmBartolomintomonidankuzatilgan. Agarislandshpatigayorug’liktushsa, kristaldanikkibir-birigavatushayotgannurgaparallelnurchiqadi. Agar tushayotgan nur kristalga perpendikulyar bo’lsa ham singan nur ikkiga bo’linadi. Bu nurlardan birining elektr tebranishlari kristalning bosh optik tekisligiga perpendikulyar bo’ladi va bu nur oddiy nur(o) deb ataladi. Ikkinchi nurning elektr tebranishlari esa kristalning bosh optik tekisligida bo’ladi va; bu nur g’ayrioddiy nur deyiladi (e) deyiladi. (1-rasm).

1-rasm.Yorug’likning kristallda ikkilanib sinishi.

2-rasm.Oltiburchakli kristallda yorug’likning ikkilanib sinishi.

3-rasm. Shaffof plastinkada yorug’likning ikkilanib sinishi.

4-rasm.Plastinkada yorug’likning ikkilanib sinishi.

5-rasm.Og’ma parallelepipedda yorug’likning ikkilanib sinishi.

Qubik sistemaga kiruvchi kristallardan boshqa hamma kristallar nurni ikkilantirib sindirish xossasiga ega.Oddiy va g’ayrioddiy nurlarga bo’linadi, bunday ikki nurga bo’linishning asosiy sababi muhitning anizatropligidir.

6-rasm.
Izotrop muhit uchun

(1)
₍₂₎

₍₃₎
[ 1 ]. I.V.Savelov “ Umumiy fizika kursi” 3-tom Toshkent 1976.

Anizotrop muhit uchun

<sub>(4)

(5)

(6)</sub>

(7)

Kristalgakiribajralganharikkalayorug’liknurlar o’zaroyo’nalishlardachiziqliqutblangandir.

Kristallardashundayyo’nalishmavjudki, agaranashuyo’nalishibo’yichayorug’liknuritashlansayorug’likningikkilanibsinishhodisasiro’ybermaydi, Buyo’nalishgakristallningoptiko’qideyiladi.⦋2⦌