O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Balandlikda joylashgan va suvni boshqa tomonga burish ariqlari yoki 
do‘ngliklar ye
r usti suvlardan saqlanish uchun qurilish maydonining yuqori 
tomonidagi chegarasi bo‘ylab quriladi. Maydonning hududi “begona” yer usti 
suvlari kelishidan himoyalangan bo‘lishi kerak, buning uchun ular oqish yo‘lida 
tutib qolinadi va maydon chegarasidan chetga burib yuboriladi. Suvlarni tutib olish 
uchun uning yuqori qismida balandlikda joylashgan va suvni boshqa tomonga 
buruvchi ariqlar quriladi (3.15-rasm). Suvni boshqa tomonga burib oqizuvchi 
ariqlar jala va qor suvlarini qurilish maydonchasidan tashqaridagi pastroq joylarga 
oqizilishini ta’minlash kerak. Rejalashtirilayotgan suv debiti (kirimi) ga bog‘liq 
holda suvni boshqa tomonga buruvchi ariqlarni kamida 0,5 m chuqurlikda, 0,5...0,6 
m kenglikda, hisobdagi suv sathidan chetining balandligi kamida 0,1...0,2 m 
baland bo‘ladigan qilib quriladi. Ariqning chetlarini yuvilishdan saqlash uchun 
suvning harakatlanish tezligi qum uchun 0,5...0,6 m/s dan, soz grunt (suglinok) 
uchun 1,2...1,4 m/s dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Ariq doimiy qazilmadan kamida 5 
m va vaqtinchalik qazilmadan kamida 3 m masofa chetroqda o‘tkaziladi. Loy, 
balchiq bosish ehtimolidan saqlanish uchun suvni boshqa tomonga burib yuborish 
arig‘ining bo‘ylama profili kamida 0,002 nishablik bilan qaziladi. Ariqning tubi va 
devorlari chim, toshlar, shox-shabba bilan himoya qilinadi. 

---

76 
3.15-rasm. Qurilish maydonchasini yer usti suvlaridan himoya qilish: 
1 – suv oqish hududi; 2 – balandlikdagi ariq; 3 – qurilish maydonchasi. 
“O‘ziga tegishli” yer usti suvlarini qaytarish uchun maydon vertikal 
tekislanganda unga ma’lum qiyalik berilib ochiq yoki yopiq suv oqib tushish 
tarmoqlari quriladi, hamda majburan oqizish hisobiga ishlovchi eletronasos 
yordamida suv qaytaruvchi quvurlar tarmog‘i hosil qilinadi. 
Yer osti grunt suvlari maydonni kuchli bosganda va ularning gorizontal sathi 
yuqori darajada bo‘lganda ochiq va yopiq turdagi