O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Logistik  vazifalar
  (logitical  function)  -  logistik  tizim maqsadalarini amalga 
oshirishga  yo‘naltirilgan  va  uning  chiquvchi  o‘zgaruvchanlari  bo‘lgan 
ko‘rsatkichlarining  ma’nolari  tomonidan  berilgan  logistik  operatsiyalarning 
yiriklashtirilgan  guruhi. Logistika sohasida, bir qator xorijiy mutaxassislar logistik 
vazifalarga  ta’minot,  ishlab  chiqarish  va  sotishni  kiritadilar.  Tadqiqotlar  shuni 
ko‘rsatadiki,  ishlab  chiqarish  doirasida  logistik  operatsiyalarni  bajarishga  vaqtli 
harajatlarning  ulushi  qoidaga  ko‘ra  30-40  %  ni  tashkil  qiladi,  sanoat 
mahsulotlarining tannarxida logistika harajatlarining ulushi 5-6 dan 30 % gacha va 
undan  ko‘proqqa  o‘zgarib  turadi.  Logistika  vazifalariga  yana  axborot  oqimining 
moddiy  ishlab  chiqarish  sohasida  yoki  muomala  sohasidagi  qayta  o‘zgartirilishi 
bilan  bog‘liq  bashorat  qilish,  nazorat,  tezkor  boshqarish  va  boshqalar  kirishi 
mumkin. 
 
Logistika  harajatlari
  (logistical costs) - logistikali operatsiyalar (omborga 
joylashtirish, tashish va hokazo, buyurtmalar, zahiralar, yetkazib berishlar haqidagi 
ma’lumotlarni  yig‘ish,  saqlash  va  uzatish)  ni  bajarishga  sarflangan  harajatlar. 
O‘zining  iqtisodiy  mazmuni  bo‘yicha  ular  muomala  harajatlarining  yig‘indisi  va 
ishlab  chiqarish  harajatlarining  bir  qismi  (idishlar  va  idishga  joylashtirish, 
transport,  omborxona  ishlariga  harajatlar  va  h.k.)  dan  iborat  bo‘ladi.  Alohida 
olingan davr ko‘lamida logistika harajatlari odatda quyidagicha hisoblanadi: sotish 
summasidan  %  larda;  qiymatiy  aks  ettirilishda  xomashyo,  materiallar  tayyor 
mahsulotlar birligiga hisoblashda (masalan, moddiy resurslarning doll (T)); shartli 
sof  mahsulot  qiymatidan  foizlarda;  umummilliy  ko‘lamda  -  yalpi  milliy 
mahsulotdan  foizlarda.    Sotish  summasidan  ko‘rib  chiqilayotgan  harajatlarning 
ulushi  sanoatda  sotish  summasidan  bir  necha  foizlardan  bir  necha  o‘nlab foizga 
ortishi mumkin. 
 
Logistika  bo‘yicha  ayrim  xorijiy  davriy  nashr  ishlab  chiqish  sohalari 
bo‘yicha  logistika  harajatlarining  dinamik  qatorlari  muntazam  nashr  qilinadi. 
Logistika  tizimi  samaradorligining  o‘sishida  logistika  harajatlari  belgilangan 
darajagacha  to‘g‘ri  chiziqli,  keyin  esa  ekspotensional  o‘sish  muhim  ahamiyatga 
ega. 

---

 
205 
 
Logistika  kanali
  (logistical  channl)  -  yetkazib  beruvchi.  iste’molchi, 
tashuvchi,  vositachi  (diler,  ekspeditor  va  boshqalar),  sug‘urtachilardan  tashkil 
topgan,  qisman  tartibga  solingan  ko‘pchilik.  Iste’molchi  yoki  yetkazib  beruvchi 
bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  tashuvchi,  sug‘urtachi  har  xil  mezonlar 
(xizmatlarning  sifati,  narxi  va  boshqalar)  va  har  xil  usullar  (reytingni  hisoblash, 
operatsiyalarni  tadqiq  qilish  texnikasini  qo‘llash) yordamida tanlash imkoniyatiga 
egalar.  Tanlov  amalga  oshirilgandan  keyin  logistik  kanal  logistik  zanjirga 
o‘zgaradi. 
 
Logistika  zanjiri
  (logistical  chain)  -  tashqi  moddiy  oqimni  bir  logistika 
tizimidan  boshqasiga  (ishlab  chiqarish  iste’moli  holida)  yoki  yakuniy 
iste’molchiga  (noishlab  chiqarish,  shaxsiy  iste’mol  holida)  yetkazish  bo‘yicha 
logistika  operatsiyalarini  amalga  oshiruvchi  jismoniy  va  yuridik  shaxslar  (ishlab 
chiqaruvchilar,  distribyuterlar,  umumiy  foydalanish  omborlari va boshqalar) ning 
to‘g‘ri  chiziqli  tartibga  solingan  ko‘pchiligidir.  Umumiy  holda  logistika  zanjiri 
ishlab chiqaruvchi, iste’molchi, vositachi va tashuvchini birlashtiradi. 
 
Shunday qilib, logistika kanalidan (o‘zi uning ko‘pchiligi bo‘lgan) farqliroq 
logistika zanjiri logistika operatsiyalarida haqiqatan ishtirok etayotgan shaxslarning 
majmuasidan  iboratdir.  Logistika  zanjirining  o‘lchamlari  bo‘g‘inlikning  tashkiliy 
koeffitsiyenti  (mahsulotning  necha  marta  qayta  sotilganligini  ko‘rsatadi  va  tovar 
aylanmasini  qayta  hisoblashdan  tozalaydi)  va  bo‘g‘inlikning  omborxona 
koeffitsiyentidek  (mahsulot  ushbu  yo‘lda  qancha  to‘xtash  joylaridan  o‘tganligi) 
iborat bo‘ladi, umumiy holda koeffitsiyentlarning mos kelishi shart emas.