|
51
x
Tashqi manbalar
1
Davlat qimmatli qog’ozlarini joylashtirishdan tushgan
mablag’lar
2
Xalqaro moliyaviy institutlar, tashkilotlar kreditlari
84
3
Xorijiy davlatlar kreditlari
4
Boshqa tashqi manbalardan jalb qilinadigan mablag’lar
Ko'plab mamlakatlar moliyaviy boshqarish oshkoraligi va hisobdorligini
oshirish, ularning yanada samarali bo’lishi uchun qo'shimcha tasnifdan
foydalaniladi. Shunga qaramasdan, kengaytirilgan turli xil tasniflardan
ehtiyotkorlik bilan foydalanish lozim bo’ladi. Bundan tashqari, zarur axborot va
texnik tizimini qurish uchun ko'proq kuch va resurslarini talab qiladi.
Budjet tasnifi tizimi agar quyidagi xususiyatlari uchun muhimki, u o'z
vaqtida va ishonchli ma'lumotlarni ishlab chiqarish uchun foydali hisoblanadi.
Budjet amaliyotida yuz berayotgan o’zgarishlar – budjet ijrosining
g’aznachilik tizimiga o’tilishi, yagona budjet va hisob tizimining ishlab chiqilishi
yangi budjet tasnifini ishlab chiqish va kiritishni taqozo etdi.
Masalan, Moliya vazirining buyrug’iga binoan 2008 yilda davlat budjeti
daromadlari va xarajatlarining yangi tasnifi tasdiqlandi, uni joriy etishni (xalqaro
maslahatchilarning tavsiyalariga binoan tuzatishlar kiritilganidan so’ng) 2010-yil
1 -yanvardan Toshkent shahrining Bektemir tumanida boshlash rejalashtirildi.
Yangi tasnifning muhim vazifalari:
budjet mablag’larining shaffofligi va maqsadli ishlatilishini
ta’minlash;
budjetning daromadlar va xarajatlar ko’rsatkichlari tarkibi
budjetning daromadlar va xarajatlar ko’rsatkichlari tuzilishi davlat
moliyasining xalqaro statistikasi standartlariga muvofiqligini
ta’minlash.
O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mablag’lar manbalari va budjet
darajalari tasnifi Davlat budjetining g’azna ijrosiga o’tilishi munosabati bilan
kiritilgan bo’lib, o’zi bilan mablag’lar manbalari (Davlat budjeti, Davlat maqsadli
85
jamg’armalari mablag’lari, boshqa budjetdan tashqari Davlatning jamg’armalari,
grantlar, kreditlar)ni O’zbekistonning ma’muriy-hududiy tuzilmalari darajalari
bo’yicha guruhlanishini namoyon etadi va Davlat budjeti xarajatlarini ularni tashkil
topish joy (hudud, tuman, shahar)lariga daxl etishga imkon berdi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2010-yil 20-avgustdagi 65-sonli
buyrug’i bilan (2010-yil 11-oktyabrda 2146-raqami bilan ro’yxatga olingan)
O’zbekiston Respublikasi budjet tasnifini qo’llash bo’yicha Yo’riqnoma
tasdiqlandi. Ushbu hujjat milliy budjet tasnifini davlat moliyasi tasnifining xalqaro
standartlari bilan uyg’unlashtirish maqsadida ishlab chiqilgan bo’lib, 2011 yilning
1 yanvaridan amalga kiritildi.
Ushbu hujjatning afzalliklari va muhim jihatlarini quyidagi asosiy
yo’nalishlar bo’yicha ochib berish mumkin:
-milliy budjet tasnifini davlat moliyasi tasnifining xalqaro standartlari bilan
uyg’unlashtirilishi;
- budjet tasnifining davlat budjeti g’azna ijrosi buxgalteriya hisobining
yagona hisob varaqlar rejasi bilan uyg’unlashtirilishi natijasida davlat budjeti
ijrosi bilan bog’liq ma’lumotlarni takomillashtirilishi (tizimlashtirilishi);
- budjet jarayonining barcha ishtirokchilarini (davlat budjeti, budjetdan
mablag’ oluvchilar, davlat maqsadli va boshqa jamg’armalarni) to’liq qamrab
olinishi natijasida budjet tasnifida davlat budjeti ijrosining yanada to’liqroq aks
ettirish imkonining vujudga kelishi va hokazo.
Xususan, ma'muriy, iqtisodiy va funktsional tasniflash , tasnifning boshqa
shakllari bilan bir qatordaqo'shimcha ma'lumot taqdim etishi mumkin:
Ma’lumki, budjet tasnifi Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari
budjetlaridan mablag’ oluvchi tashkilotlarga qo’llaniladi hamda Davlat
budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari budjetlarini tuzish, ko’rib
chiqish, qabul qilish va ijro qilish, shuningdek, Davlat budjeti va davlat
maqsadli jamg’armalari budjetlari ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni
tayyorlash maqsadida foydalaniladi
86
ma'muriy birlik , soliq to'lovchining yoki oluvchining geografik mavqega
ko'ra tasniflashdavlat savdolari va subsidiyalar;
Davlat o'tkazmalari va subsidiyalar benefitsiarlarining tasniflash;
kreditlar va grantlarni yozish uchun foydalaniladigan tashqi qarzlar uchun
ishlatiladigan moliyalashtirish manbalari tasnifini va hamkasbi mablag'lar.
Budjetlashtirish tizimning bir turi sifatida tushunilishi mumkin, ya’ni “ular
o`rtasida munosabatlar bilan bog`lanuvchi tarmoq”. Budjet qaror qabul qilish
ma’muriy xodimlar harakatini tashkil etadi (ikkala markaziy tashkilotda ham
boshqaruv xodimi yoki hokim shtati va ma’muriy agentlik yo`nalishlarida),
qonuniy xodimlar, tashkillashtirilgan manfaatli guruhlar va birgalikda tashkil
etilgan manfaatlar, ya’ni davlat ehtiyojlari va soliqlar haqida davlat masalasini
umumiy tushunish orqali namoyon bo`luvchi manfaatlardir. Keltirilgan hamma
holatlar va budjetlashtirishni anglab yetish o`zaro munosabatlarni tushnishni
bildiradi. Bunday tushunish umumiy tizimlar jihatidan o`ylash orqali a’lo darajada
erishiladi.
Umumiy ijtimoiy tizim shaxslar, ijro etilgan normalar va ushbu elementlar
o`rtasidagi munosabatlar tomonidan tashkil etilgan tashkilotlar, shaxslar va
qiymatliklarni ifodalaydi. Tizim turli qismlar orqali qabul qilinuvchi xabarlarning
ko`pgina qismlarini tashkil etgan alohida tarmoq sifatida tushuniladi. Tizim
elementlarining natijalari va o`zaro ta’sir tizimi ishlab chiqarish uchun bir biriga
ta’sir ko`rsatadi, huddi shu yo`nalishdagi natijalar orqali turli xil yo`nalishlar
shaklida bo`lishi mumkin. Budjet tizimlari siyosiy qatnashchilar, iqtisodiy va
ijtimoiy nazariyalar, bir qancha institutsional tuzilmalar va raqobatchi normalar va
qiymatlarni o`z ichiga oladi, faqatgina budjet hujjatlarini o`rganishdan bevosita
ochiq bo`lmagan shakldagi mahsulot ishlab chiqaruvchilarning hammasini o`z
ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
